arsnovapolonia.eu
dux.pl
1996
Dux 0244
kwiecień 1996
Pałac Sapiehów, Warszawa
Twenty-three Medieval Psalms by Mikolaj Gomolka and
Jan
Kochanowski, composed in 1580.
We know quite a lot about his life, especially when compared to other
composers. He was born in Sandomierz in 1535, in a townspeople family.
At the age of 10, Gomolka was introduced to the court of king Zygmunt
August, where he received his music education and played in royal music
ensemble. He left the court in year 1563, and in 1566 went back to his
home town, Sandomierz, and got married. Gomolka played a significant
role in political life of the city, as a member (1567) and head (1572)
of the city council. In years 1590-1591 he stayed with his son in a
court of Jan Zamoyski. The date of his death isn't certain, it is only
suspected that Gomolka died in Jazlowiec, on 5th March 1609.
In 1580 in Krakow, Mikolaj Gomolka published Melodie na Psalterz polski
- a complete work of melodies to all of the 150 psalms. This is
probably his only published (and certainly the only known) musical
work, but a very important one. It was made to the translations of
psalms from Latin to Polish, done by Jan Kochanowski, certainly the
most renowned Polish poet of Renaissance. The compositions gained a big
popularity, especially among school choirs and instrumental groups. The
compositions are usually simple and easy to perform; it was the
intention of Gomolka to make them easy enough to be performed not only
by skilled musicians.
1 - Psalm 47. Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie
(Omnes gentes, plaudite manibus) [2:43]
tutti
2 - Psalm 46. Bóg wszechmocny, Bóg prawdziwy (Deus noster
refugium et virtus) [2:25]
a cappella
3 - Psalm 118. Chwalcie Pana prze dobroć Jego niewymowną
(Confitemini Domino, quoniam bonus) [3:26]
kontratenor, bas
4 - Psalm 134. Teraz, o wierni Pańscy służebnicy (Ecce nunc
benedicite Dominum) [1:24]
wersja instrumentalna: flety
5 - Psalm 11. Panu ja ufam, a wy mówicie: między góry (In
Domino confido) [2:12]
a cappella
6 - Psalm 22. Boże, czemuś mię, czemuś mię, mój wieczny (Deus,
Deus meus) [3:08]
kontratenor
7 - Psalm 26. Panie, uczyń sąd o mnie, a tam ujźrzysz moję
(Iudica me, Domine, quoniam ego) [2:48]
wersja instrumentalna: róg, flety
8 - Psalm 28. Królu niebieski, zdrowie dusze mojej (Ad te,
Domine, calmabo, Deus meus) [3:17]
a cappella
9 - Psalm 30. Będę Cię wielbił, mój Panie (Exaltabo te, Domine)
[3:48]
baryton
10 - Psalm 76. Znaczny jest Bóg w żydowskiej krainie (Notus in
Iudea Deus) [2:02]
wersja instrumentalna: fidele
11 - Psalm 137. Siedząc na niskich brzegach babilońskiej wody
(Super flumina Babylonis) [5:58]
kontratenor
12 - Psalm 64. Boże litościwy, w mój czas nieszczęśliwy
(Exaudi, Deus, orationem meam)
[2:16]
baryton
13 - Psalm 117. Wszelki naród, wszelkie plemię (Laudate
Dominum, omnes gentes) [1:14]
a cappella
14 - Psalm 45b. Serce mi każe śpiewać panu swemu (Eructavit
cor meum verbum bonum) [5:30]
kontratenor
15 - Psalm 16. O, który siedzisz na wysokim niebie (Conserva
me, Domine, quoniam speravi in te) [3:48]
sopran
16 - Psalm 142b. Pana wołam, Pana proszę (Voce mea, ad
Dominum) [5:26]
kontratenor
17 - Psalm 20. Wsiadaj z dobrym sercem, o królu cnotliwy
(Exaudit te Dominus in die tribulationis) [2:09]
wersja instrumentalna: puzony, pomort
18 - Psalm 41. Szczęśliwy, który ludzi upadłych ratuje (Beatus,
qui intelligit super egenum) [1:24]
a cappella
19 - Psalm 103. Błogosław, duszo moja, Panu swojemu (Benedic,
anima mea, Domino) [2:50]
wersja instrumentalna: flety
20 - Psalm 97. Pan nasz, Bóg nasz panuje! (Dominus regnavit,
exultet terra) [2:31]
sopran
21 - Psalm 81. Radujcie się Bogu nawyższemu (Exultate Deo
adiutori nostro) [2:38]
tutti
22 - Psalm 138. Ciebie ja chwalić będę, Ciebie przed możnemi
(Confitebot, tibi, Domine) [1:31]
wersja instrumentalna: puzony, bombarda
23 - Psalm 29. Nieście chwałę, mocarze, Panu mocniejszemu
(Afferte Domino, filii Dei) [3:09]
tutti
Psałterz Dawidów przekładania Jan Kochanowskiego
TEKST
Il Canto
Michał Straszewski
Barbara Janowska • sopran (solista: #20)
Wanda Laddy • sopran (solista: #15)
Krzysztof Szmyt • tenor
Robert Lawaty • kontratenor (solista: #3)
Cezary Szyfman• baryton (solista: #9, 12)
Michał Straszewski • bas (solista: #3)
Ars Nova
Jacek Urbaniak
Agata Sapiecha • fidel, mazanki sopranowe i altowe
Małgorzata Felgebel • fidel
Michał Straszewski • fidel
Marcin Zalewski • viola da gamba
Tadeusz Czechak • lutnia, perkusja
Mariusz Gebel • kontratenor (solista: #6, 11, 14, 16), flety
proste
Paweł Kobus • flety proste, bombarda
Czesław Palkowski • flety proste
Piotr Wawreniuk • puzon altowy
Tomomasa Ueyama • puzon tenorowy
Robetr Krajewski • puzon basowy
Jacek Urbaniak • flety proste solo, pomort, cornamuse, róg
Melodiae na Psalterz polski przez Mikołaja Gomółkę uczynione, w
Krakowie, w drukarni Łazarzowej, roku Pańskiego 1580
Psałterz Dawidów przekładania Jan
Kochanowskiego (1579)
Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego
ukazał się drukiem w Krakowie u schyłku 1579 roku. Kochanowski wiele
lat pracował nad przekładem, doskonaląc go i przetwarzając. Było to
zarazem długoletnie obcowanie z arcydziełezm poezji hebrajskiej, tą
szczególną księgą Starego Testamentu, którą wypełniają modlitwy
do Boga (jest ich 150) i nastrój bliskiego obcowania człowieka i
Stwórcy. Psalmistę przez wiele stuleci, także w XVI wieku, utożsamiano
z królem Dawidem, któremu dzisiaj przypisuje się najwyżej 73 psalmy ze
zbioru układanego od XI do IV wieku przed Chrystusem. Kochanowski,
niczym nowy Dawid, mówił więc głosem natchnionego władcy żydowskiego.
Powstało mistrzowskie dzieło polskiego renesansu.
Kochanowski nie tłumaczył z oryginału hebrajskiego, ale z wersji
łacińskiej, nie z Wulgaty jednak, lecz z przekładu szkockiego
humanisty czasów odrodzenia George'a Buchanana (wydanego w 1566
roku), który lepiej oddal emocjonalne i stylistyczne bogactwo tekstu
pierwotnego. O tę świetność poezji psalmicznej chodziło zaś polskiemu
poecie najmocniej. Psałterz Dawidów jest bowiem przejawem
znamiennej dla Jana Kochanowskiego religijności prywatnej, skupionej
wokół intymnej więzi osoby ludzkiej i Boga (o której pisał w
niesłusznie zapomnianej francuskiej monografii poety z 1932 roku
Jacques Langlade). Pobożność ta kulminuje się w Trenach,
wydanych rok później, a wyraża renesansową pasję szukania
chrześcijaństwa pojętego egzystencjalne, wysnutego z doświadczeń
wewnętrznych człowieka.
Psałterz Dawidów jest zarazem popisem
wirtuozerii sztukmistrza. Jako XVI-wieczny klasycysta zadbał
Kochanowski o wielobarwną świetność stylu i... nawiązał też do
rzymskiego antyku. Znamienna jest zwłaszcza strofika: wprawdzie da się
słyszeć typowy dla poezji hebrajskiej paralelizm, ale stosuje poeta
antyczne układy wersyfikacyjne, w tym wziętą od Horacego strofę
saficką.
Renesans umiał to łączyć. Powstało arcydzieło liryczne. Kochanowski na
wstępie tomu w przedmowie do biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego
stwierdził dumnie, że „wdarł się na skalę pięknej Kallijopy” niosąc
„Dawidowe złote gęśli”. Wymienił tak muzę poezji epickiej: dat bowiem
przecież także epicką opowieść heroiczną o ludzkich czynach poddanych
Stwórcy.
Antoni Czyż
Mikołaj Gomółka (ok. 1535-1591) przeszedł do
historii jako kompozytor jednego z najważniejszych dzieł muzyki
staropolskiej: Melodiae na Psałterz polski, wydanego w
Krakowie, w drukarni Łazarza Andrysowicza w roku 1580. Był Gomółka
muzykiem grającym na instrumentach dętych (fistulator) na dworze
króla Zygmunta Augusta, później zaś pełnił funkcję wicewojewody
rodzinnego Sandomierza. Melodiae... dedykował biskupowi
krakowskiemu – mecenasowi i sprawcy dzieła – Piotrowi Myszkowskiemu.
Pomysł, by połączyć rodzimą muzykę z polskim słowem wywodził się z
humanistycznych idei renesansu. Psalmy Gomółki wypełniły w pewnym
stopniu lukę po prawie nieistniejących w polskiej tradycji muzycznej
takich gatunkach, jak madrygał czy chanson. Niektóre z nich (Psalmy
47, 97, 103) mogły być popularnymi wówczas tańcami czy pieśniami.
Wszystkie psalmy (150) skomponowane są na czterogłosowy zespół wokalny.
Kierując się tym, iż praktykowano wówczas granie głosów wokalnych na
instrumentach, opracowałem do tego nagrania wersje
wokalno-instrumentalne i instrumentalne psalmów. Użycie instrumentów
renesansowych stworzyło bogate możliwości brzmieniowe i pole do
kunsztownej ornamentacji głosu instrumentalnego. Psalmy wykonywane
przez jednego śpiewaka i instrumenty dały natomiast szansę jeszcze
większego zaistnienia i ekspresyjnej interpretacji genialnego tekstu Psałterza
Dawidów Jan Kochanowskiego. W takiej wersji Psalmy stały się bardzo
osobistą i głęboką formą wypowiedzi.
Jacek Urbaniak