polartcenter.com
kmt.pl
gigant.pl
2000
Dux 0193
październik 2000
Kościół Najświętszej Maryi Panny w Warszawie
Tabulatura
Jana z Lublina
(ok. 1540)
1 - Cenar (Czayner thancz) [1:53]
2 - Taniec [1:44]
3 - Pawana [2:45]
4 - Alia... [1:39]
5 - Jeszcze Marcinie [2:46]
6 - Poznanie [2:31]
Valentin HAUSSMANN
(1565–1614)
7 - Polnischer Tanz [2:16]
8 - Polnischer Tanz [1:54]
9 - Polnischer Tanz [3:12]
Wojciech DŁUGORAJ
(1619)
10 - Vilanella Polonica [1:47]
11 - Cantio Polonica [2:18]
12 - 4 tańce [2:17]
Eiusdem nationis – Cenar – Chorea polonica – Hajducki
Rękopis "połocki"
(poł. XVII w.)
13 - Witany [2:36]
14 - Goniony [1:28]
15 - Pagamoszka (Bergamaska) [3:46]
16 - Czapkowy [1:44]
17 - Taniec [1:58]
18 - Mieniony [1:18]
19 - Wychodzony [2:23]
Vietoris Codex
(poł. XVII w.)
20 - Taniec wołoski [3:13]
21 - Taniec z kapeluszem [1:40]
22 - Ej pójdę... [2:20]
Cornelius SCHUYT
(1611)
23 - Pawana i Galiarda [4:39]
24 - Pawana i Galiarda [4:43]
25 - Pawana i Galiarda [4:38]
Orkiestra Złotego Wieku
Jacek Urbaniak
Małgorzata Feldgebel • fidel
Joanna Nogal • fidel
Marcin Zalewski • viola da gamba (sopran, bas), bęben
Paweł Zalewski • viola da gamba (bas), bęben
Krzysztof Owczynik • flety proste, cornamuse (sopran, alt)
Mirosław Feldgebel • harfa, flet prosty (tenor), cornamuse (tenor),
perkusja
Bartłomiej Swebodziński • flety proste (alt, bas)
Jacek Urbaniak • flety proste (sopranino, sopran, alt, tenor),
pomort, cornamuse (sopran)
Piotr Wawreniuk • puzon altowy (sackbut)
Tomomasa Ueyama • puzon tenorowy (sackbut)
Robert Krajewski • puzon basowy (sackbut)
Anna Kalka • instrumenty perkusyjne
Bal renesansowy w Warszawie
Muzyka taneczna doby Złotego Wieku stanowi jeden z
najbardziej ilościowo obszernych i atrakcyjnych przekazów muzycznych
tamtych czasów. Setki tańców polskich znajdują się w księgozbiorach
polskich, niemieckich, szwedzkich, węgierskich, słowackich.
Bal i uroczystości nie mogły obyć się – podobnie jak dziś – bez muzyki.
Z tańca wyczytać można było charakter ludzi, ich temperament,
pochodzenie społeczne i narodowe. Taniec jak zwierciadło przedstawiał
tańczących lub słuchających go ludzi. Stanowił niezwykle barwne
widowisko! Na płycie przedstawiamy je dźwiękami instrumentów dawnych, z
okresu rozkwitu renesansu i początków baroku. Tańce układają się w
obrazy. Pierwsze z nich, najstarsze, to tańce renesansowe z tabulatury
organowej Jana z Lublina i królująca wówczas pawana, galiarda,
passamezzo, ballo o uroczo spolszczonych nazwach lub w ogóle bez
tytułów. Mają one ponadnarodowy charakter a ich źródła sięgają ojczyzny
renesansowego tańca europejskiego – Włoch. Zapewne tańczono je na
wawelskim dworze Bony Sforza i Zygmunta II Augusta i na warszawskim
dworze ostatnich Książąt Mazowieckich.
Tabulatura Jana z Lublina spisana przez kanonika regularnego
Jana należy do najobszerniejszych europejskich zbiorów muzycznych XVI
wieku. Znajdują się w niej utwory stawnych kompozytorów m. in Josquina
des Prés, Heinricha Fincka, Clementa Jannequina, a także kompozytorów
polskich: m. in Mikołaja z Chrzanowa, Seweryna Konia. Zapisano w niej
również 36 tańców pochodzenia polskiego, włoskiego, niemieckiego i
hiszpańskiego. Faksymile tej tabulatury wydane jest w serii Monumenta
musicae in Polonia, seria B, t. 1 Kraków 1964.
Dalej zamieściliśmy fragment polskiej muzyki tanecznej widzianej z
perspektywy zagranicznego muzyka.
Valentin Haussmann (1565-1614) byt niemieckim organistą i
kompozytorem. Działaj m.in. w Królewcu, Magdeburgu, Hamburgu, przebywał
w Polsce. Komponował i wydawał zbiory tańców. W roku 1603 opublikował w
Norymberdze „Rest und polnischen und anderen Tanzen”.
W opracowaniu trzech tańców polskich Haussmanna pokazany jest
bardzo wyraźny koloryt poszczególnych grup jednorodnych instrumentów
zwanych consortami: 3 fletów, 3 puzonów i 3 violi.
Następne są już bardzo polskie w swym charakterze tańce Wojciecha
Długoraja. Orkiestra Złotego Wieku wykonuje transkrypcje tańców
napisanych na lutnię – instrument, którego Długoraj był sławnym
wirtuozem. Polskość jego tańców zaznacza się w melodyce pełnej ciepła i
intymności – zwłaszcza w Cantio Polonica.
Wojciech Długoraj (ur. ok. 1550 r. w Gostyńcu; zm. po 1619 r.) lutnista
i
kompozytor polski (może też i śpiewak?) wychowany na dworze Samuela
Zborowskiego, działał na dworze króla Stefana Batorego. Czołowy
kompozytor polskiego renesansu. Oryginały jego utworów znajdują się w
Bibliotece Miejskiej w Lipsku (Niemcy) sygn. II. 6. 15.
Siedem tańców z rękopisu „połockiego” układa się w obrazek
choreograficzny, określony tytułami tańców: Witany – na
początek, Goniony – taniec korowodowy, bardzo przyśpieszany, Czapkowy
– tańczony w nakryciach głowy, Mieniony – taniec ze zmianą
partnerów, Wychodzony – na koniec.
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej BJ 127/56 nazywany też
„połockim” odkryto dopiero w 1962 roku (Jerzy Gołos) w okładkach mszału
cerkwi unickiej, nabytego przez B J. Pochodzi on przypuszczalnie z
Połocka, z czasów gdy arcybiskupem i metropolitą kijowskim byt
rozmiłowany w muzyce Cyprian Żochowski, zmarły w 1693 roku. Obszerny
rękopis (ponad 200 utworów) zawiera muzykę kościelną i świecką,
wskazując na czysto użytkowy charakter zbioru przeznaczonego dla
nieznanego z imienia zawodowego muzyka, związanego ze środowiskiem
dworskim i mieszczańskim południowo wschodnich kresów Polski. Rękopis
ten jest największym zbiorem polskiej muzyki tanecznej i pieśniarskiej
z XVII wieku.
Trzy tańce z Vietoris Codex mają koloryt szczególny. Słychać w
nich wpływy muzyki regionalnej z kresów południowo-wschodnich,
zwłaszcza w tańcu wołoskim, oraz popularnej muzyki
europejskiej.
Vietoris Codex, nazwany od imienia właściciela, zawiera ok. 340
utworów na organy, zapisanych w 2 połowie XVII wieku. Powstał na
Słowacji w pobliżu Węgier. Spośród 61 zapisanych w nim tańców siedem
wskazuje polskie pochodzenie. Rękopis znajduje się w Bibliotece
Węgierskiej Akademii Nauk w Budapeszcie.
Trzy pawany i galiardy niderlandzkie, które kończą program płyty, są
kunsztownym zwieńczeniem balu, utrzymanym w stylu okazałej muzyki
teatru dworskiego. Taki teatr istniał przy Zamku Królewskim w Warszawie
w czasie panowania Wazów.
Cornelius Schuyt urodził się w rodzinie muzyków w holenderskim
mieście Leida w 1557 roku. Po śmierci ojca (w 1601 roku) Cornelius
przejął jego stanowisko pierwszego organisty. Schuyt oprócz służby
organistrzowskiej w kościele św. Piotra (Pieterskerk) zajmował się także kompozycją,
opieką nad dzwonami kościołów miejskch, nauczaniem muzyki i obsługą
muzyczną uroczystości miejskch.
Okazałość Pawan i Galiard C. Schuyt'a wskazywała by na użycie
tej muzyki w czasie szczególnych uroczystości. Zapewne korespondują one
z dostatkiem siedemnastowiecznej Leidy i kunsztem artystów
niderlandzkich tamtych czasów.
Jacek Urbaniak