Rudolphina
Skarby Legnicy
Ars Nova · Subtilior Ensemble

arsnovapolonia.eu

2004
Dux 0455

22-29 marzec 2004
Studio S-2 Polskiego Radia, Warszawa

Hans Leo HASSLER: Lustgarten neuer teutscher Gesang (1610)
Neue teutsche Gesang und Lieder, nach Art der welschen Madrigalien... (1596)
1 - Tanzen und springen   [1:59]
2 - Frisch auf!   [1:59]
3 - Mit Tanzen, Jubilieren   [2:35]
4 - Unter alln auf dieser Erden   [2:02]

Orlando di LASSO: Neue Teutsche Liedlein (1569)
5 - Am Abend spät beim kühlen Wein   [1:14]
6 - Tritt auf den Riegel von der Tür   [1:16]
7 - Ein guter Wein ist lobenswert   [2:34]

Johannes Christoph DEMANTIUS: Neue teutsche weltliche Lieder (1595)
(wersje instrumentalne)
8 - Ein Jungfrau liebt im Herzen ich   [2:14]
9 - Ach, englisches Bild von Tugend mild   [1:16]
10 - Lieblich ich hörte singen   [2:23]

JERZY RUDOLF, książę legnicko-brzeski (1610)
11 - Majowy spacer (Ich passiert einmal allein; przel. Robert Urbański)   [2:17]
12 - Herzlich tut mich erfreuen (sł.: Johann Walter)   [2:27]
13 - Von Joseph, dem züchtigen Held   [1:23]
14 - Wer Gott allein vertrauet   [0:49]

Valentin HAUSSMANN: Rest von polnischen und anderen Tänzen (1603)
15 - 4 Polnische Tänze   [4:18]

Valentin TRILLER: Ein christlich Singebuch (1559)
16 - Nach Lust hab ich nun recht erkannt   [3:24]
17 - Erstanden ist uns Jesus Christ   [3:33]
18 - Dich Gott von Himmeln ruf   [3:21]
19 - Ein Kind geborn zu Bethleem   [2:09]

Thomas ELSBETH: Sonntägliche Evangelien (1616)
20 - Der Engel sprach zu den Weibern   [2:07]
21 - Gehet hin in alle Welt   [1:27]

Heinrich SCHÜTZ: Cantiones sacrae (1625)
22 - O bone, o dulcis, o benigne Jesu   [3:54]
23 - Cantate Domino canticum novum   [2:49]
24 - Verba mea auribus percipe   [4:05]
25 - Turbabor, sed non perturbabor   [1:52]






Maria Pomianowska • śpiew, fidel
Grzegorz Zychowicz • bas



Ars Nova
Jacek Urbaniak

Małgorzata Feldgebel • skrzypce
Joanna Nogal • altówka
Marcin Zalewski • viola da gamba, lutnia
Paweł Zalewski • viola da gamba
Piotr Zalewski • viola da gamba
Mirosław Feldgebel • harfa, bęben
Barbara Świderska • pozytyw
Piotr Wawreniuk • puzon
Piotr Dąbrowski • puzon
Robert Krajewski • puzon
Wojciech Blecharz • flety proste
Krzysztof Owczynik • flety proste, cynk, cornamuse
Robert Siwak • bęben Daf
Jacek Urbaniak • flety proste, pomort, cornamuse

Subtilior Ensemble
Piotr Zawistowski

Marta Wróblewska • sopran
Bożena Bojaryn-Przybyła • sopran
Sebastian Ostapczuk • kontratenor
Krzysztof Owczynik • tenor
Piotr Szewczyk • tenor
Piotr Zawistowski • bas

Adrian Konarski • sopran chłopiec z chóru Pueri Cantant
Paweł Sota • sopran chłopiec z chóru Pueri Cantant
Maciej Paluch • sopran chłopiec z chóru Pueri Cantant
Artur Charkiewicz • sopran chłopiec z chóru Pueri Cantant









Skarby Legnicy
Utwory ze zbiorów biblioteki muzycznej księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Rudolfa (XVI/XVII w.)

„Czy będziesz patrzył na urodzajność ziemi i sposób jej uprawy, czy na zabezpieczenie murów i wałów obronnych, czy na kunsztowność budowli, czy wreszcie na liczbę i bogactwo obywateli oraz ich wykształcenie, niełatwo na Śląsku [...] znajdziesz miasto, które mogłoby przewyższyć Legnicę.”

Mikołaj Henelius
Silesiographia (1613)

Przełom XVI i XVII stulecia to czas największego rozkwitu kulturalnego Legnicy, pozostającej pod rządami Piastów aż do wygaśnięcia tej dynastii. Dumne miasto, którego obywatele przyjęli protestantyzm jeszcze przed polową XVI w. i wytrwali przy nim mimo nacisku katolickich Habsburgów, było na co dzień pełne muzyki, i to nie tylko dlatego, że sześciu umuzykalnionych strażników miejskich z piszczałkami miało obowiązek „każdego dnia o poranku grać z wieży na czas posiłku”, a ponadto wtórować swoją muzyką biciu miejskiego zegara, nie mówiąc już o ostrzeganiu przed pożarem czy wszelkim innym niebezpieczeństwem. Najbardziej dynamiczny składnik życia muzycznego Legnicy stanowiła kapela dworu książęcego, a obok niej zespoły muzyczne miejskich kościołów i ich kapelmistrzowie, pełniący jednocześnie rolę kompozytorów wykonywanego w świątyniach repertuaru.

Panujący w Legnicy od roku 1602 Jerzy Rudolf (1595-1653) godnie przejął tradycję mecenasów kultury, którą w jego rodzie tak owocnie kultywowali Ludwik I (1316-1398), m.in. właściciel jednego z największych ówcześnie środkowoeuropejskich księgozbiorów, jego wnuk Ludwik II (1385-1436), ekscentryczny podróżnik i kolekcjoner, ale również zleceniodawca wielu ważnych przedsięwzięć artystycznych, głównie w dziedzinie architektury, czy Fryderyk II (1480-1547), założyciel pierwszego śląskiego uniwersytetu. Z jednej strony to na jego polecenie rozebrano zamkową kaplicę, wzniesioną za panowania Henryka Brodatego przez mistrzów z Turyngii i Saksonii; z drugiej zaś podczas wojny trzydziestoletniej właśnie na legnickim dworze znaleźli schronienie najwięksi poeci śląsko-niemieccy owych czasów: Marcin Opitz (1597-1639) i Fryderyk von Logau (1604-1655). Wykształcony w rzemiośle kompozytorskim we Frankfurcie nad Odrą, książę sam parał się pisaniem i układaniem muzyki, przede wszystkim jednak zapisał się w dziejach kultury jako twórca imponującej biblioteki (w roku 1636 zawierała ona 6754 woluminy), w której obok uczonych dziel z rozmaitych dziedzin wiedzy znajdowały się też liczne muzykalia, zarówno w postaci druków, jak i manuskryptów.

Zbiory „Bibliotheca Rudolphina” dzieliły powikłane losy legnickiej ziemi. Bezlitośnie rozkradane przez kolejne maszerujące tędy armie, przekazane zostały ostatecznie Akademii Rycerskiej (1708), której służyły do roku 1945. W powojennym chaosie ta wielka kolekcja rozproszyła się po Polsce i świecie. Obecnie druki i rękopisy z „Rudolphiny”, zdekompletowane i niekiedy cudem ocalałe, znajdują się w czterech miejscach: w bibliotece Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Legnicy, Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz w Bibliotece KUL w Lublinie.

Prezentowany na tej płycie wybór spośród kilkuset dziel, tworzących niegdyś „Rudolphine”, obrazuje typowy repertuar, wykonywany na przełomie XVI i XVII wieku na dworze legnickiej gałęzi Piastów śląskich. Twórcy europejskiego formatu sąsiadują tu z kompozytorami dużo skromniejszego autoramentu, praktycznie nieznanymi poza Sląskiem. Jest to prawdziwa lekcja historii zaklętej w dźwiękach, dla których nie istnieją granice państw i różnice języków. Wreszcie możemy poznać fascynujący, a całkowicie nieznany fragment miejscowej tradycji, która jednocześnie okazuje się oknem otwartym na Europę, łącząc w sobie to, co lokalne, z tym, co uniwersalne.

Robert Urbański

Thomas Elsbeth (ok. 1555-1624/30?) – kompozytor działający we Frankfurcie nad Odrą, Wrocławiu, Legnicy i Jaworze, twórca licznych zbiorów pieśni liturgicznych.

Johannes Christoph Demantius (1567-1643) – kompozytor, teoretyk muzyki i filozof; autor dziel religijnych i świeckich w opracowaniu wokalnym i instrumentalnym.

Jerzy Rudolf (1595-1653) – książę legnicko-brzeski z dynastii Piastów, kompozytor, autor pieśni.

Heinrich Schütz (1585-1672) – najwybitniejszy kompozytor wczesnej fazy niemieckiego baroku, uczeń Giovanniego Gabrielego w Wenecji, kapelmistrz dworu drezdeńskiego, prekursor Jana Sebastiana Bacha i Jerzego Fryderyka Handla. W „Rudolphinie” znajdował się egzemplarz jego Cantiones sacrae, które kompozytor własnoręcznie zadedykował Jerzemu Rudolfowi.

Hans Leo Hassler (1564-1612) – znany niemiecki kompozytor późnego renesansu, organista dworski w Augsburgu. Jego twórczość wykazuje silny wpływ muzyki włoskiej, którą studiował w Wenecji u Andrei Gabrielego. Opracowywał muzycznie m.in. tańce polskie.

Orlando di Lasso (1532-1594) – jeden z najwybitniejszych twórców muzyki w epoce renesansu. Urodzony w Niderlandach, długo przebywał w Italii, a od 1564 roku aż do śmierci byt kierownikiem kapeli księcia bawarskiego Albrechta V w Monachium. Z tego właśnie okresu pochodzą utwory obecne w „Rudolphinie”.

Valentin Triller (zm. 1573) – był pastorem i teologiem z okolic Niemczy. Jego zbiór pt. Ein christlich Singebuch, wydany we Wrocławiu w roku 1559, zawiera 3-głosowe opracowania pieśni kościelnych o rodowodzie najczęściej średniowiecznym. Pochodzący z „Rudolfiny” egzemplarz tego śpiewnika opatrzony jest autografem Jerzego Rudolfa. Triller był też zbieraczem śląskich melodii ludowych.

Valentin Haussmann (1565-ok. 1614) – niemiecki organista i kompozytor. Działając w Hanowerze, Królewcu, Magdeburgu i Hamburgu, komponował głównie muzykę taneczną, a także popularne pieśni świeckie. Przed 1602 rokiem przebywał w Polsce, czego owocem jest zbiór głównie polskich tańców, wydany przezeń w Norymberdze. Kilka z nich prezentujemy na tej płycie.

notes in english