musicon.pl
sklep.liturgia.dominikanie.pl
1999
Musicon MCD 026
21-22 październik 1997
Bazylika Matki Bożej Bolesnej OO. Dominikanów, Jarosław
musicon.pl
sklep.liturgia.dominikanie.pl
1999
Musicon MCD 026
21-22 październik 1997
Bazylika Matki Bożej Bolesnej OO. Dominikanów, Jarosław
Missa
1 - Ecce advenit (introit) [5:30]
2 - Omnes de Saba venient (graduale) [3:32]
3 - Alleluia [3:08]
4 - Reges Tharsis (offertorium) [2:13]
5 - Vidimus stellam (communio) [1:48]
6 - Benedicamus Domino [2:52]
Matutinum
7 - Deus, in adjutorium [1:31]
8 - Christus apparuit nobis (invitatorium) [9:43]
9 - Hostis Herodes impie (hymnus) [3:54]
10 - Illuminare (responsorium) [3:07]
11 - Omnes de Saba venient (responsorium) [2:35]
12 - Magi veniunt ab oriente (responsorium) [3:22]
13 - Cum natus esset (lectio VII; Evangelium Mt 2,1-2)
[1:18]
14 - Stella, quam viderant (responsorium) [2:56]
15 - Videntes stellam (responsorium) [3:21]
16 - Tria sunt munera (responsorium) [4:33]
17 - Te Deum [7:47]
Bracia Dominikanie z Konwentu Św. Trójcy w Krakowie
Bracia Dominikanie z Konwentu Św. Józefa w Warszawie
Marcin Bornus-Szczyciński
Choral gregoriański jest do dziś oficjalnym
śpiewem
liturgicznym łacińskiego Kościoła katolickiego. U jego początków leżały
śpiewy pierwszych chrześcijan, łączące wpływy muzyki synagogalnej,
syryjskiej i innych krajów basenu Morza Śródziemnego. Od trzeciego
wieku liturgia, początkowo greckojęzyczna, została w Italii i
zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego przetłumaczona na łacinę. Nie
była jednak jednolita. Istniały odrębne ryty i odpowiadające im
repertuary śpiewów związane z ośrodkiem w Mediolanie (chorał
ambrozjański), Rzymie (chorał rzymski), Benewencie w południowej Italii
(chorał benewentyński), Hiszpanii (chorał mozarabski) oraz grupą miast
w południowej Galii (tzw. chorał gallikański, którego nie należy mylić
z określaną tą samą nazwą próbą reformy chorału gregoriańskiego w
siedemnastowiecznej Francji). Poszczególne ośrodki miały też związki z
Bizancjum, a zatem również z muzyką Kościoła greckiego. Muzyka Kościoła
pierwszego tysiąclecia była więc różnobarwną mozaiką tradycji,
repertuarów i stylów wykonawczych.
Dynastia Karolingów (Pepin Mały, a potem jego syn Karol Wielki) wśród
swoich ambitnych zamierzeń (reforma administracji, edukacji, zakonów)
widziała również reformę liturgii i śpiewu kościelnego. Poproszono więc
papieża o przysłanie ksiąg zawierających liturgiczne teksty oraz
śpiewaków, którzy nauczyliby melodii chorałowych tak, jak wykonywano je
w Rzymie. Jedyną bowiem drogą przekazu muzyki liturgicznej byl przekaz
ustny, tak, jak jest do dzisiaj w wielu kulturach pozaeuropejskich. Nie
istniała notacja muzyczna, nie odczuwano nawet potrzeby istnienia
takiej notacji. Śpiewacy przybyli wkrótce po roku 760 i przekazali
swoją tradycję. Jednak z pochodzącej z przełomu IX i X wieku relacji
mnicha z Sankt Gallen Notkera Balbulusa wynika, że nie obyło się bez
kłopotów. Oskarża on kantorów rzymskich o to, że zazdroszcząc chwały
Frankom celowo śpiewali fałszywie, aby wprowadzić ich w błąd i nie
nauczyć właściwego sposobu wykonywania chorału. Z kolei w źródłach
rzymskich znajdujemy narzekania, że frankijscy śpiewacy byli zbyt
nieudolni, aby nauczyć się wszystkich szczegółów melodii. Pozostaje
aktualne pytanie, na ile wiernie przejęli Frankowie tradycję przekazaną
im z południa. Trzeba bowiem wiedzieć, że właśnie rękopisy sporządzone
w dzisiejszej Francji i Szwajcarii w X wieku, są najstarszym przekazem
melodii chorału gregoriańskiego. Przekazem pozornie niedoskonałym,
ponieważ neumy (znaki notacji muzycznej) pokazują tylko zarys ruchu
melodii, nie podając dokładnej wysokości dżwięków. Jednak z drugiej
strony przekaz ten jest bogatszy od notacji współczesnych, ponieważ
kształty neum sugerują zastosowanie nut lżejszych i cięższych, prostych
i ozdobnych. Sposób ich odczytania jest do dzisiaj żywo dyskutowany
przez muzyków i muzykologów. Analizie neum z rękopisów pochodzących z
Sankt Gallen i Laon poświęcony jest opublikowany w roku 1968 klasyczny
podręcznik Eugene Cardine'a, benedyktyna z francuskiego klasztoru w
Solesmes Semiologia gregoriańska. Przy interpretacji ozdobnych
neum zapisanych w rękopisach z X wieku próbuje się też korzystać z
rzadkich wskazówek wykonawczych w średniowiecznych traktatach,
dokonywać porównań z repertuarem starorzymskim, a także inspirować się
żywymi tradycjami muzycznymi basenu Morza Śródziemnego: śpiewami
ludowymi oraz śpiewami liturgicznymi Kościołów wschodnich. W zależności
od orientacji estetycznej wykonawców próby te dają bardzo ciekawe (i
odmienne) rezultaty, aczkolwiek ich wiarygodność historyczna
podlegałaby często dyskusji.
Płyta zawiera śpiewy związane ze Świętem Objawienia Pańskiego (po
grecku Epifanii, w Polsce używana jest często tradycyjna nazwa
Trzech Króli), obchodzonym 6 stycznia. Są to fragmenty mszy i matutinum
(nocnych modlitw brewiarzowych). Święto, wspominane już na początku IV
wieku, posiada bardzo głęboką treść teologiczną. Teksty czytań i
śpiewów opisują objawienie się Zbawiciela poganom i całemu światu
symbolizowanemu przez mędrców ze Wschodu, chrzest Jezusa w Jordanie
oraz cud w Kanie, kiedy to Jezus objawił swą moc uczniom przemieniając
wodę w wino. We Mszy usłyszymy wszystkie jej części zmienne, właściwe
dla dnia Epifanii: śpiew na wejście (Introit), śpiew fragmentów
psalmu po czytaniu (Gradual), śpiew przed Ewangelią (Alleluia),
śpiew na ofiarowanie (Offertorium) i na komunię (Communio).
Potem nagranie zawiera mały akcent polski w postaci dwugłosowego
organum Benedicamus Domino pochodzącego z klasztoru klarysek w
Starym Sączu. Odtwarzane fragmenty matutinum rozpoczynają się
początkowym wersetem, psalmem 94 z refrenem odpowiadającym liturgii
dnia oraz hymnem. Następnie śpiewa się responsoria z ozdobnymi solowymi
wersetami. Na koniec matutinum, jak przez cały rok z wyjątkiem
okresów pokutnych, śpiewa się hymn Te Deum.
Michał Siciarek
Obecna płyta różni się od poprzednich nagranych
przez
braci dominikanów z Krakowa. Kilka lat temu rozpoczęliśmy razem z
Marcinem Szczycińskim pracę nad rekonstrukcją pierwotnej dominikańskiej
praktyki wykonywania śpiewów chorałowych. Lektura ówczesnych źródeł
prowadzi do zaskakujących wniosków. Z traktatu dominikanina Hieronima z
Moraw, trzynastowiecznego teoretyka muzyki, wynika między innymi, że
chorał śpiewano w tamtych czasach w sposób ściśle rytmiczny, stosując
wiele ozdobników. Nad śpiewem tym, tak różnym od powszechnych wyobrażeń
o chorale, wciąż pracujemy. Ponieważ nie można zrozumieć chorału
trzynastowiecznego bez znajomości wcześniejszej tradycji, nagrywając
płytę sięgnęliśmy po źródła benedyktyńskie z IX-XI w. Te najstarsze
rękopisy chorałowe stały się podstawą Graduale Triplex, oficjalnego
wydania gregoriańskich śpiewów mszalnych, opracowanego w 1978 roku
przez benedyktynów z Solesmes. Płyta In Epiphania Domini jest
owocem pracy nad tym repertuarem.
Bracia Dominikanie
Gregorian chant still is the official liturgical
chant
of the Roman Catholic Church. It stems from the chants of the first
Christians, which combined the influences of synagogue and Syrian music
as well as that of other Mediterranean countries. Beginning in the
third century, the liturgy, Greek at first, was translated into Latin
in Italy and the Western part of the Roman Empire. It failed, however,
to attain uniformity. There existed distinct rites and chant
repertoires matching them, connected with the centres in Milan
(Ambrosian chant), Rome (Roman chant), Benevento in Southern Italy
(Beneventian chant), Spain (Mozarabic chant), and with several towns in
Southern Gaul (the so called Gallic chant, not to be confused with a
seventeenth-century French attempt at reform of the chant). Several
centres also had ties with Byzantium, and, as a consequence, with the
music of the Greek Church as well. Thus the music of the first
millennium was a variegated mosaic of traditions, repertoires and
performing styles.
The Carolingian dynasty (Pepin the Short, and then his son
Charlemagne), among its ambitious goals (administrative, educational
and monastic reform), envisaged a reform of liturgy and church chant as
well. The pope was asked to send manuscripts containing liturgical
texts, as well as singers who could teach chant melodies the way they
were being performed in Rome. On account of a lack of musical notation
(and a realized need for it), the only way of transmission of
liturgical music was the oral one. The singers arrived after the year
760 and transmitted their tradition. From Sankt Gallen monk Notker
Balbulus' account, dating from the turn of the ninth century, it
appears however that not all was clear sailing. He accuses the Roman
singers that, envying the Franks their glory and not meaning to teach
them the proper way of performing the chant, they purposely sang out of
tune to deceive them. Roman accounts, on the other hand, have it that
the Frankish singers were incapable of learning all the intricacies of
the melodies. So there remains a valid question – how accurately did
the Franks adopt the tradition transmitted from the South? It should be
noted here that manuscripts dating back to the tenth century from what
is today France and Switzerland are the oldest records of Gregorian
chant melodies. Imperfect records at that, since neumes (symbols used
in musical notation) only delineated the movement of melodies, not
showing the tones' exact pitch. Their shapes suggested the use of
lighter or heavier notes, as well as regular or embellishing ones. The
way they should be read is still being intensely discussed by musicians
and musicologists. Gregorian Semiology, a classic textbook
devoted to analysis of neumes from Sankt Gallen and Laon manuscripts,
by Eugene Cardin, a Benedictine monk from the French monastery in
Solesmes, was published in 1968. Interpreting ornate neumes recorded in
tenth-century manuscripts, one also tries to make use of performing
directions, rare in medieval treatises, to collate texts with the old
Roman repertoire, as well as to draw inspiration from musical
traditions still extant in the Mediterranean: folk singing and the
liturgical singing of Eastern churches. These efforts yield interesting
(and distinct) results, depending on the performers' aesthetic
predilection, but their historical accuracy may often be questioned.
The disc contains pieces connected with the Feast of Epiphany (6
January). These are fragments of the Matins (nightly breviary
prayers) and of the Mass. The Feast, celebrated since the beginning of
the fourth century, has a very profound theological meaning. The
readings and lyrics describe the manifestation of Christ to the
gentiles and the whole world in the persons of the Magi, the baptism of
Jesus in the Jordan, and the miracle in Cana, when Jesus first showed
his might to his disciples turning water into wine. As to the Mass, all
parts proper to the Feast of Epiphany were recorded: singing at the
beginning of the service (Introit). Psalm's passage sung after
the Epistle (Gradual), singing before the Gospel (Alleluia),
singing at the beginning of the eucharistic offering (Offertory),
singing during the people's communion (Communion).
Subsequently, the recording contains a small Polish accent, namely, a
two-part organum, Benedicamus Domino, originating from the
Stary Sącz Saint Clare convent. The fragments of the Matins
recorded here begin with an opening verse, followed by Psalm 94 with
chorus corresponding with the liturgy of the day, and a hymn. Then
responsories with ornate solo verses are sung. The Matins end
with the hymn Te Deum, sung all year long except Lent and other
penitential seasons.
Michał Siciarek
The present disc differs from the ones previously
recorded by the Kraków Dominican Friars. We first attempted to
reconstruct the original Dominican choral singing practices a few years
ago, in collaboration with Marcin Szczyciński. Examination of sources
of the time can lead to startling conclusions. From a treatise by
Hieronymus of Moravia, a thirteenth century music theorist, it appears
that at his time plainsong was sung in a strictly rhythmic way,
employing numerous embellishments. We are still working on the chant;
it differs considerably from the prevailing notions of it. Since it is
impossible to understand thirteenth century plainsong without a
knowledge of an earlier tradition, recording this disc we have used
ninth, tenth and eleventh century Benedictine sources. These oldest
chant manuscripts had become the basis for Graduale Triplex, the
official edition of Gregorian chant sung at Mass, prepared and
published in 1978 by the Benedictines of Solesmes. The disc In
Epiphania Domini is the fruit of our work on this repertoire.
Bracia Dominikanie
(translated by Władysław Wilkans)