Ave Mater, o Maria!, średniowiecne utwory marynje hiszpanii, francji, niemiec i polski

---

zespół muziki dawnej Dekameron early music ensemble

medieval.org
Dux 0129
2000







HISZPANIA · SPAIN · SPANIEN
ALFONSO EL SABIO (1223-1284). Cantigas de Santa Maria

1. Como Jesu Christo fezo a san Pedro   [3:48]   CSM  369
sopran, fidel, tamburyn, chitarra morisca

2. Miragres fremosos   [3:17]   CSM  37
sopran, fidel, darabuka, al oud

3. Todo logar mui ben pode sseer deffendudo   [2:09]   CSM  28
fidel, bendir

4. Quen leixar Santa Maria por outra folia   [3:19]   CSM  132
sopran, fidel, darabuka, al oud

5. Quen a Virgen ben servira   [1:49]   CSM  103
sopran, fidel, bendir



FRANCJA · FRANCE · FRANKREICH
Motety · Motetes · Motetten

6. Aucun qui ne ~ Jure tuis laudibus ~ MARIA   [2:19]
Kodeks Montpellier, XIII w. — 2 sopran, harfa

7. O Maria virgo Davitica ~ O Maria Maris Stella ~ VERITATEM   [3:48]
Kodeks Montpellier, XIII w. — 2 sopran, harfa

8. O Maria Regine Glorie ~ Audi Pater ~ ALLELUYA   [1:12]
Kodeks Bamberg, XIII w. — 2 sopran, harfa



NIEMCY · GERMANY · DEUTSCHLAND
Minnesäng

9. Salve Regina   [4:12]   Reinmar von ZWETER, (ca. 1200-ca. 1260)
tenor, chrotta, rotta

10. Jesayas der Schrybet so   [3:33]   FRAUENLOB, (1250-1318)
tenor, fidel, lutnia

11. Ich signe gerne   [4:18]   NESTLER, XIII w.
tenor, chrotta

12. Maria, Muter   [4:53]   Der MEISSNER, XVI w.
tenor, fidel, harfa



POLSKA · POLAND · POLEN

13. O gospodzie uwielbiona   [1:45]
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej nr 2616 — sopran, chór, 2 fidel, lutnia, harfa, symfonia

14. Virginem mire pulcritundis   [2:24]
Rękopis Biblioteki Krasińskich, ca 1420 — sopran, 2 fidel, lutnia

15. Ave Mater o Maria   [1:43]
Rękopis Biblioteki Krasińskich, ca 1420 — sopran, 2 fidel, lutnia

16. Ave Mater summi nati   [3:14]
Rękopis Biblioteki Krasińskich, ca 1420 — sopran, fidel, lutnia

17. Zdrowa bądź najświętsza królewno   [6:10]
Rękopis praski, XV w. — sopran, symfonia

18. Zdrowa bądź Maria   [3:25]
Rękopis malborski, XV w.; Kancjonał Walentego z Brzozowa 1554 — sopran, fidel, lutnia, harfa, symfonia

19. Ave hierarchia   [1:12]
Graduał Tyniecki, 1526 — sopran, psalterium

20. Bądź wiesiola Panno czysta   [3:06]
Rękopis Biblioteki Raczyńskich, XV w. — sopran, 2 fidel, lutnia





DEKAMERON, zespół muzika dawnej

Anna Mikołajczyk, sopran (1, 2, 4 - 8, 13 - 20)
Dorota Kozińska, sopran (6 - 8)
Jacek Wisłocki, tenor (9 - 13)
Małgorzata Feldgebel, fidel (1 - 5, 10, 12 -16, 18, 20); chrotta (9, 11)
Marzena Bajkowska, fidel (13 -15, 20)
Robert Siwak, tamburyn, tamburyn bearneński (1); bendir (3, 5); darabuka (2, 4);
Tadeusz Czechak, lutnia średniowieczna (10, 13 - 16, 18, 20); al oud (2, 4); chitarra morisca (1);
harfa (6 - 8, 12); rotta (9); symfonia (17); psalterium (19)

Gościnnie wystąpili / guest musicians:
Aldona Czechak, śpiew / vocal (13); symfonia (18)
Mirosław Feldgebel, śpiew / vocal (13); harfa (13, 18)
Małgorzata Polańska, symfonia (13)



Nagrania dokonano w Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Warszawie w lisopadzie 1996r.
Recorded at the Assumption of the Virgin Mary Church un Warsaw, November 1996

Małgorzata Polańska, Lech Tołwiński: Reżyser nagrania / Recording supervision & sound engineering
Krzysztof Gomoliński: Montaż cyfrowy / Digital editing
Antoni Dąbrowski, Anna Starowicz: Consultacja / Consultation

Stefan Lochner (1405/15-1451): Muttergottes in der Rosenlaube
Obraz na okładze. Własność / Cover. Courtesy of: Reinisches Bildarchiv, Köln
Piotr Konopka, Tomasz Sulejewski: Project graficzny, skład / Page layout & design

© DUX 2000


English liner notes

Kult Najświętszej Marii Panny towarzyszył cywilizacji chrześcijańskiej od zarania, ale jego prawdziwy rozkwit w średniowiecznej Europie uważa się za wynik działalności św. Bernarda, a potem św. Dominika. Począwszy od XII stulecia stawiano ku czci Bożej Rodzicielki najokazalsze świątynie, a wśród nich katedry Notre Dame w Paryżu, Chartres i Reims, bazylikę opactwa benedyktyńskiego w Maria Laach, a także kościoły Mariackie Krakowa, Torunia i Gdańska. W XIII wieku rozpoczął się wielki ruch pielgrzymkowy do sanktuariów maryjnych w Montserat, Puy, Rocamadour, Mariazell i do dziesiątków innych, rozsianych po calej Europie miejsc, gdzie modlono się do cudownych obrazów i figur Bogurodzicy. Madonna z Dzieciątkiem stanowiła ulubiony temat średniowiecznej ikonografii. Początkowo przedstawiana była w pełnym majestacie, najczęściej w otoczeniu wielbiących ją aniołów, lecz w miarę upływu czasu jej wizerunki zaczęły tracić boskie dostojeństwo.

Zatroskana, zamyślona bądź uśmiechnięta, emanująca ludzkim cieplem postać Matki Boskiej, stała się szczególnie bliska ówczesnemu człowiekowi. Do Marii zanoszono modlitwy o wyjednaniu u Boga najprzeróżniejszych łask, ku jej chwale śpiewano pieśni, ona była bohaterką legend o cudownych zdarzeniach. Do najpiękniejszych zbiorów poetycko-muzycznych opowieści jej poświęconych, obok francuskich Miracles de Nostre-Dame Gautiera z Coincy z początków XIII wieku, należą kilkadziesiąt lat późniejsze kastylijskie Cantigas de Santa Maria. Ich autorstwo przypisuje się królowi Alfonsowi X Mądremu, a wykonywane byly przez śpiewaków oraz instrumentalistów licznie zatrudnionych na dworze władcy. Cantigi, których treść nierzadko wywodziła się z ludowych podań, traktowały min. o cudownych interwencjach Najświętszej Marii Panny w sytuacjach beznadziejnych, a więc np. o tym, jak ratowała złoczyńcę przed stryczkiem, uwiedzioną zakonnice przed hańbą, zdesperowaną kobietę przed dzieciobójstwem... W owych opowieściach Matka Boża zawsze okazywała miłosierdzie wobec grzeszników i pełną wyrozumiałość dla ludzkich słabości.

We francuskiej twórczości muzycznej XIII wieku wątek Maryjny pojawił się min. w motecie, polifonicznej formie stanowiącej specjalność kompozytorów tego obszaru. Każdy z głosów motetu opatrywano innymi słowami: tenor zazwyczaj początkiem jakiegoś tekstu liturgicznego, natomiast pozostałe dwa glosy albo tekstami zbliżonymi do siebie pod względem treści, albo też zupełnie odmiennymi tak tematycznie, jak i językowo. Do utworów pierwszego typu należy O Maria virgo Davitica / O Maria marls stella / Veritatem, gdzie zestawiono ze sobą dwa hymny pochwalne na cześć Matki Bożej. Przykładem drugiego rodzaju jest Aucun qui ne sevent / Jure tuis laudibus / Maria, w którym łacińska poezja maryjna rozbrzmiewa jednocześnie z francuską poezją miłosną. Owo Przenikanie się sfery sacrum i profanum wynika nie tylko z wielotekstowością motetu, ale też z miejscowej tradycji oddawania hołdu Najświętszej Marii Pannie. Trubadurzy i truwerzy wysławiali ją niemal tymi samymi słowami, jakimi czcili damy swego serca.

Francuska liryka posłużyła jako wzór minnesingerom, toteż poczesna miejsce w ich twórczości zajmuje tematyka Maryjna. Niemieckie pieśni ku czci Matki Bożej to nie tylko żarliwe modlitwy o osobistym niemal charakterze, ale także swobodne adaptacje i parafrazy tekstów liturgicznych. W Polsce utwory Maryjne - z Bogurodzicą na czele - pojawiły się nieco później niż na zachodzie Europy i nie zawsze byly to kompozycje oryginalne. Czasami zapożyczano je z repertuaru "międzynarodowego", czego przykładem pochodząca z Włoch lauda Ave mater o Maria. Powszechnie praktykowano przyswajanie kompozycji obcych poprzez tłumaczenie ich łacińskich tekstów na język polski. Do takich przypadków należy utwór Bądź wiesiola stanowiący rodzimą wersję polifonicznego opracowania hymnu Gaude virgo. Niekiedy przekładowi towarzyszyła jednak nowa melodia jak np. w pieśni O gospodzie uwielbiona, będąca translacją hymnu O gloriosa virginum. Polski wkład do europejskiej spuścizny muzycznej stanowiły też wielogłosowe opracowania popularnych śpiewów łacińskich, takich jak Ave hierarchia.

Muzyczna podróż przez Europę ukazuje odmienność traktowania wątków Maryjnych przez poszczególne nacje, ale jest także świadectwem uniwersalnej dla średniowiecznych społeczeństw potrzeby wyrażania uwielbienia dla Bożej Rodzicielki.

Agnieszka Leszczyńska

The cult of the Blessed Virgin Mary has been part and parcel of Christian civilization from its very birth. It began to flourish in medieval Europe as the result of the activities of St. Bernard and, subsequently, St. Dominic. From the 12th century onwards some of the most splendid churches were built in praise of the Mother of God, including the Cathedrals in Paris (Notre Dame), Chartres and Rheims, the Benedictine Abbey in Maria Laach near Coblenz, as well as St. Mary's Churches in Kraków, Toruń and Gdańsk. The 13th century saw the beginning of the wideranging practice of pilgrimages to the Marian sanctuaries in Montserrat, Puy, Rocamadour, Mariazell and dozens of other places across Europe where prayers were said in front of the miraculous images and figures of the Mother of God. The Madonna with Child was one of the favourite subjects of medieval iconography. Initially she was presented in full splendour, usually surrounded by angels in adoration. With the passing of time, the images of the Madonna began to lose their divine majesty.

The grieving, smiling or pensive Mother of God, now emanating human warmth, became particularly close to man. People prayed to Our Lady to intercede with God in granting them the required graces. Songs were written extolling her glory. She was the heroine of numerous legends about miraculous events. Among the most beautiful collections of poetic and musical tales devoted to the Mother of God are the French Miracles de Nostre-Dame by Gautier of Coincy from the beginning of the 13th century and the Castillian Cantigas de Santa Maria. The latter collection is said to have been compiled by Alfonso the Wise, the King of Spain, around 1280. These religious songs were performed by the sizeable complement of singers and instrumentalists employed at the royal court. Many of the songs had a folk provenance and spoke of the miraculous interventions of the Blessed Virgin Mary in hopeless situations. And so, thanks to the Mother of God, a criminal was spared imminent death at the gallows, a seduced nun did not fall from grace and a despairing mother did not commit childmurder. In all the songs, Our Lady showed mercy towards sinners and full understanding for human weaknesses.

In the French music of the 13th century, the Marian strand appeared, among other things, in the motet, the polyphonic form in which French composers excelled. Each of the motet's voices was assigned different words, the tenor usually sang the beginning of a liturgical text whereas the remaining two voices were set to texts either very similar or vastly different in content. O Maria virgo Davitica / O Maria mans stells/ Veritatem, in which two laudatory hymns in praise of the Mother of God are put side by side, belongs to the former type. Aucun qui ne sevent / Jure tuis laudibus / Maria, in which Latin Marian poetry is put side by side with French love poetry, is an example of the latter. The intertwining of the sacred and the profane is also linked to the local tradition of paying homage to the Blessed Virgin Mary. The troubadours and minstrels extolled her virtues using almost the same words in which they addressed the ladies of their heart. French lyric poetry served as a model for the minnesingets, hence the Marian theme occupied an important place in their work. German songs in praise of the Mother of God are not only fervent prayers of a very intimate, personal character but also free adaptations and paraphrases of liturgical texts.

In Poland, Marian songs, the best known of which was Bogurodzica ("Mother of God"), appeared a bit later than in Western Europe. Many of them were Polish versions of songs from other nations, if only to mention Ave mater o Maria imported from Italy. The adoption of foreign works by translating their Latin texts into Polish was common practice. Badź wiesiola (Rejoice Virgin), for instance, is the Polish polyphonic setting of the hymn Gaude virgo. In some cases, however, a Polish translation was assigned a new melody, as in the song O gospodzie uwielbiona (Glory to Thee) which was the Polish answer to the hymn O gloriosa virginum. The Polish contribution to European musical heritage also comprised polyphonic arrangements of popular Latin songs, such as Ave hierarchia.

This musical journey through Europe demonstrates the diversity in the treatment of Marian themes by various nations. It also vividly shows that the expression of praise to the Mother of God was universal in medieval societies.

Agnieszka Leszczynska
Translation: Michal Kubicki