Middeleeuwen in de oren van nu
Studio Laren Retrospectief





fr.wikipedia.org
Studio Laren SL 9901 / 9902 / 9903

1999







De Middeleeuwen in de oren van nu! Maar dat spreekt vanzelf. Muziek kan alleen maar nu klinken. Dat is eigen aan muziek: dat ze nu klinkt en verklinkt. Dus, wat is de ratio achter ons motto? Dat muziek uit de middeleeuwen ontstaan is voor andere oren dan die van ons. Is het van belang dat die muziek nu weer klinkt? Ja, wij denken dat het goed is om de oude muziek nu weer te laten klinken, zodat wij met onze oren en onze gedachten kunnen horen wat schoon en vervoerend was, of ten strijde riep. Daarbij, ook in onze tijd kan deze kunst het karakter hebben van een pamflet, een getuigenis of een spirituele aandacht. Dat laat onverlet dat de muziek van vroeger ons nieuwsgierig maakt naar de mensen van toen. Waarom klonk die muziek zo, als die zo klonk zoals wij die ins laten horen? Dat kunt U lezen in een boek dat bij deze 3dubbel CD verschijnt:

Zwaard, Firmament, Roos over muziek in de middeleeuwen, toen...

uitg. St. St. L. 1068 CC 92 Amsterdam




Inspiratie en bron:
de werken van
de Hooggeleerde musicologen:
E. de Coussemaker
J. Smits van Waesberghe
E. Jammers
H. Anglès
Fr. Gennrich
Hélène Nolthenius
Marius Schneider
Walter Wiorra

met dank aan:
Corrie Hogetoorn (oud Frans en Occitaans)
Friedrich Maurer (Rein Frankisch)



Deze 3CD: 'Middeleeuwen in de oren van nu: Studio Laren in RETROSPECTIEF'
is tot stand gekomentmet een subsidie van het Thuis Kopie Fonds, en dankzij de medewerking van:
het NAA (geluidsarchief van de NPS)
de ConcertZender
het archief van Studio Laren

Keuze en samenstelling: Marijke Ferguson
Montage en afwerking: Emile van Croonenburg
Foto voorkant digipack: Bob van Dantzig
Foto achterkant digipack: onbekend
Foto achterkant boekje: Joost Tholens
Lay-out: Sanne Slopsema, Mediatrack

studio laren foto van Joost Tholens, Amsterdam 1999

© Stichting Studio Laren, 1999
Amstel 242 s. - 1017 AK Amsterdam





STUDIO LAREN

ontstond midden zestiger jaren van de 20e eeuw als een instituut voor het ontdekken en laten herleven van fascinerende kunstuitingen van vroeger. Organiseerde sindsdien symposia; cursussen oude dans, speelmans- en vertelkunst; maakte documentair muziektheater en bracht vele concerten.

In de loop van de 35 jaar van het bestaan van Studio Laren zijn de muziekensembles wisselend van samenstelling geweest. In 1974 is een begin gemaakt met het aanleggen van een geluidsarchief van het repertoire van Studio Laren: NPS (voorheen NOS) en de ConcertZender registreerden concerten ofwel er werden opnamen gemaakt in de eigen studio. Uit dit archief werd geput bij het samenstellen van een retrospectief op drie CD's.

Gekozen werden de periodes uit de muziekgeschiedenis waar Studio Laren in de loop van de tijd een bijzondere binding mee kreeg:
1. Vóór het jaar 1000, Merovingische en Karolingisch liedkunst   —   HET ZWAARD
2. Vroegste meerstemmige muziek (rond 1200), de 'Ars Antiqua'   —   HET FIRMAMENT
3. 'Hoofse kunst' (1100 - 1400), troubadours, minnezangers en welgestelden   —   DE ROOS


zangers en spelers

1973 - 79

MARIANNE BLOK
DONALD DE MARCAS
PHILLIP SCHUDDEBOOM
DIEUWKE BERKELAAR
COOSJE WIJZENBEEK
HANS VERZIJL
HANS WESSELING
1979 - 87

MARIANNE BLOK
BARBARA BORDEN
JOS ABEN
PIET BRUMMER
JAN GOORISSEN
PAUL LEENHOUTS
EDO VAN DIJKEN (acteur)
1989 - 98

TIRTSA DE VRIES
PIET BRUMMER
SIEBE HAAGSMA
ANTHONY HEIDWEILLER
KEN GOULD
MIRIAM DE GORTER
JACQUES SCHALEKAMP
LAURENS TAN
incidenteel:

SJEF VAN LEUNEN
IBO VAN INGEN





inspiratie & organisatie: MARIJKE FERGUSON


muziekinstrumenten:
bazuin of lur; schuiftrompet;
pibgorn, kromhoorn, schalmei, koehoorn, rechte houten fluiten,
etnische getokkelde, gestreken en geslagen snaarinstrumenten;
psalterium, langeleik, vedels, luit, gittern,
rotta of crwth, dulcimer, kleine harp of clairseach;
organistrum, organetto,'Theofilus' orgel;
trommels, klokken.











CD1. HET ZWAARD


1. Klacht op de dood van Attilla de Hun   [5:30]   Priscus / Jordanes
Uit latijn terugvert. Naar oudslavisch; wijs: oud-oosterse riten
* studio-opname NOS 1984
Jos Aben – zang  |  Jan Goorissen – pibgorn  |  Piet Brummer – etnisch luitje met zijden snaren, getokkeld

2. Alvissmál   [4:13]
Lied van de alwijze dwerg. Edda: een samenspraak (fragment)
* eigen opnamen t.b.v. 'Bonifatius' documentair muziektheater - 1983
Jos Aben – 'Alwis'  |  Edo van Dijken – 'Thor'

3. Jamer ist mir entsprungen   [2:17]
Penneproef op schutblad van de Titurelsaga, oude overlevering
* studio-opname NOS 1985
Jos Aben, Piet Brummer, Jan Goorissen – a capella

4. De dansers van Colebecca   [4:13]
Legende uit kerstenings tijden, mondeling doorverteld, tenslotte genoteerd
* studio-opname NOS 1985
Jos Aben, Piet Brummer, Jan Goorissen – a capella

5. Bele aaliz   [3:23]   Sequens
* concert in Waalse Kerk, Amsterdam, '86 opname de Concert Zender (Wijnand de Groot)
Jan Goorissen – koehoorn


6. Kom mijn lieve vriendin...   [1:23]
Vert. van 'Jam, dulcis amica' gezegd door Donald de Marcas
* concert in de Waalse Kerk, Amsterdam - 1968
7. Jam, dulcis amica, venito   [3:05]
'Tafellied', anoniem 10e eeuw
* concert in de Waalse Kerk, '86
Jos van der Lans – zang  |  Jan Goorissen – gadulka met darmsnaren, geslagen


8. O, schepper van...   [0:35]
Eerste strofe 'O, stelliferi conditor': Donald de Marcas
9. Stelliferi conditor orbis   [2:38]   Boethius (ca 480-524),
uit zijn consolatione Philosophiae, bk. I. De wijs is in neumen opgetekend boven de tekst

* concert in Waalse Kerk '86
Jan Goorissen – zang, 'Theofilus' orgel  |  calcant: Piet Brummer


10. Aanhoort alle luiden nu...   [3:26]
'Advertite' of 'het sneeuwkind', gezegd door Donald de Marcas
11. Advertite omnes populi   [4:13]
Karolingisch gedicht (Latijn) van Duits dichter, contrafact op de wijs:
'De Nativitate Dominus' sequens van
Notker Balbulus
* concert Waalse Kerk '86
Piet Brummer – zang  |  Jan Goorissen en Jos van der Lans begeleidende 'riff' met holle trom zonder vellen


12. Est Michi...   [3:05]
'Ode aan Philis' naar Horatius (Oden, Bk. IV nr. 11): Karolingische (Xe eeuw)
Wijs in neumen bij tekst overgeleverd, is identiek aan 'Ut queant laxis'
(Guido v. Arezzo)
* studio-opn. NOS 20-12-'75
Hans Verzijl – zang  |  Marijke Ferguson – lyra

13. O! quid jubes, pusiole...   [4:05]
Godeschalc, monnik te Fulda (†868). Wijs in neumen boven tekst
*studio-opn. NOS 20-12-'75
Hans Verzijl – zang en langeleik

14. Flos pudicitiae   [3:48]
Marialied op sequens 'Bele Aaliz'
*concert kleine zaal concertgeb. opn. NOS 31-1-'88
Jos van der Lans, Piet Brummer en Jan Goorissen – a capella

15. Psalle modulamina   [3:02]
Prosula of 'syllabatim' (ca 830 = oudste tekst onderlegt aan 'jubilare' van Alleluya bij 'Christus resurgens')
* studio-opn. NOS 18-7-'84
Jos Aben – zang van prosula  |  Jan Goorissen – 'Theofilus' orgel (het Alleluya- vers)  |  Piet Brummer – calcant

16. Clangam, filii   [4:03]
Klacht van de zwaan. Sequens (Normandisch-Brits, 10e eeuw). Tekst herinnert aan verhalen van de Heilige Columba van Iona
* concert Waalse Kerk - Amsterdam '86. opn. Concertz
Piet Brummer – zang en rotta

17. A solis ortu   [5:11]
Klacht op de dood van Karel de Grote (814). De wijs is in neumen bij de tekst overgeleverd
* concert Waalse Kerk '86
Piet Brummer – zang  |  ensemble: refreinzang, slagwerk, klokken

18. De droom   [1:53]
van Karel de Grote notitie van Hrabanus Maurus, verteld door Donald de Marcas
* concert Waalse Kerk '86

19. Iudicii signum   [2:26]   Sibyllelied fragment
* opn. NOS concert 20-12-'75
Marianne Blok – zang; begeleiding: dulcimer

20. ludicii signum   [4:10]
Sibyllelied. Notitie met neumen 9e eeuw, tekst Augustinus (345 - 430)
* concert Waalse Kerk - '86
Piet Brummer, Jos van der Lans – zang  |  Jan Goorissen – geslagen hout  |  Marijke Ferguson – snarentrom

21. Einun kunig weiz ih   [6:42]
Het Ludwichslied; een Rein Frankisch prijs - of heldenlied op Ludwich III - kleinzoon van Karel de Grote - die de Noormannen in Frankrijk met succes bevochten had (881). Gezongen in contrafact op trad. wijs met oude herkomst
* concert kleine zaal concertgeb. opn. NOS 31-1-'88
Jos van der Lans – zang  |  Piet Brummer – 'zijdensnaren' luit  |   Jan Goorissen – gadulka, geslagen

complete tekst + vertaling te vragen bij St.St.L.: 020 610 22 41 / 622 65 81







CD2. HET FIRMAMENT
'tussen Hel en Hemel' of 'in de Harmonie der tegendelen'


1. Aer   [1:43]
Hildegard van Bingen (1098-1179)
Jos Aben – zang
* studio-opn. NOS 18-8-'84

2. Sion trure!   [3:16]
Mesiter Alexander (eind 13e eeuw)
Tirtsa de Vries – zang  |  ensemble – neuriën, organistrum en vedel
* concert 'Dwarsliggers' Amstelkerk 17-1-'93 opn. Concertzender

3. Mundus vergens   [3:09]
conductus 4st. 'Ars Antiqua' (ca 1210)
Siebe Haagsma – zang  |  Laurens Tan – fluit  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Paul Smit – schuiftrompet
* concert 'Carmina Burana' Amstelkerk 31-1-'99 eig. opn. (Emile v. Croonenburg)

4. Velut stellae firmamenti   [2:10]
dubbelmotet 13e eeuw tenor en duplum
Tirtsa de Vries – zang (duplum)  |  Miriam de Gorter, vedel  |  Marijke Ferguson, kleine harp (tenor)
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93

5. Dic Christi veritas   [3:00]   CB 131
Philip de Kanselier, gest. 1236 3st.motet
Anthony Heidweiller – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Jacques Schalekamp – gittern
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93

6. Hypocritae/Velut Stellae   [3:01]
dubbelmotet 13e eeuw: tenor, duplum en triplum
Sjef van Leunen – zang (triplum)  |  Tirtsa de Vries – zang (duplum)  |  Miriam de Gorter – vedel (tenor)
* concert bij Symposion over Tijd 19-4-'90 in Breda, Theater Achterom; opn. NOS

7. Beata Viscera   [1:47]
conductusmotet 3st. Engeland, 13e eeuw (Worcester fragm.)
Barbara Borden, Ibo van Ingen en Piet Brurnmer – zang a cappella
* concert Symposion over Tijd, Breda 19-1-'90; Waalse Kerk.

8. Die werelt helt mi   [13:23]
Lied van Suster Bertken, die LVII jaren reclusa was van de Buurkerk in Utrecht. Een lang lied - de wijs is bewaard gebleven - gedicht vanuit de beweging in de 15e eeuw genoemd 'moderne devotie': sententies uit de bijbel, aandachtsliederen en persoonlijke poëtische intenties werden geschreven in de volkstaal: het Middelnederlands. Suster Bertke vertelt over haar intense verlangen verenigd te worden met de Hemelse Bruidegom, en hoe zij, na het verlaten van het doornige pad, de weg van de leliën betreedt, om tenslotte op te gaan, daar, waar Jezus troont en engelen, cherubijnen en serafijnen zingen en dansen.
Anthony Heidweiller – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Marijke Ferguson – clairseach
* concert in Schwabisch G'mund (Dtsl.) 15-8-'93 opn. ConcertZender (Boris van Nieuwenhuisen)

9. In seculum longum   [2:30]
motet in hoquetus, 13e eeuw — 'Ars Antiqua'; instrumentaal
Laurens Tan – fluit  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Jacques Schalekamp – gittern
* concert 'Tussen Hel en Hemel' Amstelkerk 22-1-'95 (Evert de Cock)

10. Tanquam sponsus   [6:21]
organum duplumMagister Leoninus (ca 1200)
Tirtsa de Vries – zang  |  Miriam de Gorter – vedel
* conc. Schwabisch G'mund

11. De monte lapis   [3:45]
vrij organum, St. Martial (ca 1150)
Jos Aben – zang: vox organalis  |  Piet Brummer – zang: vox principalis  |  Jan Goorissen – vedel
* studio-opn. NOS 18-7-'84 (H. Serné)

12. Kyrie Cuncti potens genitor   [3:34]   cc 111
clausula: melismatisch organum, school Compostella (ca 1125)
Barbara Borden – zang, clausula  |  Jan Goorissen – Theofilusorgel, Kyrie  |  Piet Brummer – calcant
* studio-opn. NOS 18-7-'84

13. Mundus Vergens   [3:05]
conductus 3st. 'Ars Antigua' 13e eeuw; instrumentaal:
Laurens Tan – fluit  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Paul Smit – schuiftrompet
* conc. 'Carmina Burana 31-1-'99

14. Deus est ensi conme li Pellicans   [6:21]
Thibaut de Champagne (trouvère), † 1253
Piet Brummer – zang  |  Miriam de Gorter – vedel
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93

15. Mors...   [1:58]
motet (tenor, duplum en triplum) — 'Notre Dame school' (Perotinus?)
Jos Aben, Piet Brummer, Jan Goorissen – zang a capella
* studio-opn. NOS 21-12-'85

16. Psallat Chorus   [3:11]
Franco van Keulen (ca 1260) — 3st. motet uit zijn 'Ars Cantus Mensurabilis'
Anthony Heidweiller – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Jacques Schalekamp – ud  |  Marijke Ferguson – kleine harp
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93


HILDEGARD van BINGEN (1098- 1179)
17. De Spirito sancto   [2:58]
Tirtsa de Vries – zang  |  Marijke Ferguson – kleine harp
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93
18. De virginibus   [4:34]
Piet Brummer – zang  |  Miriam de Gorter – vedel
* concert 'Tussen Hel en Hemel' - in de Amstelkerk; 22-1-'95 eigen opname (Evert de Cock)
19. O quam mirabilis   [4:14]
Marianne Blok – zang  |  Laurens Tan – fluit
* concert 'Tussen Hel en Hemel' 22-1-'95


20. Soli nitorem   [2:28]
conductus met clausula — 'Notre Dame' school, 12e eeuw
Piet Brummer – zang  |  Miriam de Gorter – vedel
* concert 'Hel en Hemel' 22-1-'95








CD3. DE ROOS


1. Rosa das Rosas   [2:12]   CSM 10
cantiga, hs. El Sabio; 12e eeuw
Marianne Blok – zang
* concertopn. NOS 19-6-'76

2. A l'entrada del tens clar   [2:37]
ballada of dansliedje, anoniem, Occitanië 12e eeuw
Marianne Blok – zang en ensemble  |  Donald de Marcas – zang en spreekstem
* concertopn. NOS 20-12-'75

3. Rosa delectabilis ~ Regalis exoritur   [2:32]
dubbelmotet Engeland, (Winchester ms.) 13e eeuw: een marialied
Marianne Blok en Piet Brummer – zang  |  Jan Goorissen – vedel
* opn. in het pand Brandaan, Amsterdam; NOS 24-4-'82

4. So wi bi nachte   [2:07]
rondelet uit het Gruuthuuse ms. (15e eeuw)
Piet Brummer – zang  |  Laurens Tan – uilenglas
* concert 'Zotskap naast zuivere zijde', Amstelkerk eigen opn. (Evert de Cock)

5. Reis Glorios   [6:38]
alba van Guiraut de Borneill (1173-1220)
Donald de Marcas – zang  |  Coosje Wijzenbeek – vedel  |  Dieuwke Berkelaar – knievedel  |  Hans Wesseling – luit  |  Marijke Ferguson, hakkebord
*concertopn. NOS 19-6-'76

6. Do fraig amors   [2:21]
Oswald van Wolkenstein (1377-1445)
Liefdeslied in koeterwaals, waarin in 'zeven talen' (dialecten) gedongen wordt om de gunst van 'Gret' (Margarethe).
Piet Brummer – zang  |  ensemble – zang en diverse instrumenten
* concert 'Zotskap naast zuivere zijde', Amstelkerk 2-4-'94

7. In Taberna   [3:01]   CB 196
Carmina Burana (13e eeuw) 'drink- hekellied'
Siebe Haagsma en Ken Gould – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Laurens Tan, – fluit  |  Paul Smit – schuiftrompet  |  Marijke Ferguson – slagwerk
* concert 'Carmina Burana in Amstelkerk, A'dam 31-1-'99 eigen opn. (E. v. Croonenburg)

8. Mij trof wel een zeer zoete waan   [3:52]
Een pastiche van de Tanhûser lute leich (13e eeuw) door Studio Laren
Piet Brummer – zang en vertaling ensemble – diverse instrumenten
* concert 'Zotskap en zuivere zijde' 2-4-'94 eigen opn. (Evert de Cock)

9. Si quans veult boire   [1:38]
motet 3st. 'Ars Antiqua' (13e eeuw) een drinklied
Donald de Marcas en Philip Schuddeboom – zang  |  Coosje Wijzenbeek, Dieuwke Berkelaar, Marijke Ferguson – pommer, kromhoorn en hakkebord
* concertopn. NOS 19-6-'76


WALTHER v. d. VOGELWEIDE (ca 1170 - ca 1230)
10. a) Ich hörte ein wazzer diezen   [1:59]
Tirtsa de Vries – zang  |  Laurens Tan – fluit
11. b) Ich sach mit mïnen ougen   [2:01]
Piet Brummer – zang  |  Miriam de Gorter – vedel
12. c) Ich saz üf eime steine   [1:45]
Anthony Heidweiller – zang met begeleiding op de vedel
drie gedichten op de 'Reichston' de twee eersten zijn politiek van aard - Walther neemt een standpunt in tijdens de verwarring in het rijk over de troonsopvolging na de dood van Heinrich VI; in het derde lied bezingt hij meer beschouwelijk de tanende zeden in het land.
* concert 'Dwarsliggers' 17-1-'93
oorpronkelijke tekst + vertaling op te vragen bij St. L. 020-610 22 41


13. Di tit is enclaret wale   [1:25]
Henric van Veldeke (1140-1210) romaansewijs troubadour Marcabru
Siebe Haagsma – zang  |  ensemble – bazuin en vedel
* concert Henric van Veldeke' eig. opn. (Emile v. Croonenburg)

14. [3:54]
a) Prenes i garde
3st. motet 'Ars Antigua' (13e eeuw)
Siebe Haagsma en Ken Gould – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Laurens Tan – fluit  |  Paul Smit – schuiftrompet  |  Jacques Schalekamp – gittern
* concert 'Henric v. Veldeke'
aansluitend in contrafact op de wijs van het duplum:
b) So wé den vrouwen settet hoede
Henric van Veldeke
Siebe Haagsma – zang  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Laurens Tan – fluit  |  Jacques Schalekamp – gittern

15. Scone wort bi soeten sange   [4:23]
Henric van Veldeke in contrafact op de wijs 'Gewan ich ze minnen' van Rudolf v. Fenis, minnezanger
Siebe Haagsma – zang  |  Laurens Tan – fluit ··· ¿ [vedel] ?
* conc. 'Valentijnsdag' 14-2-'98 eig. opn. (Emile v. Croonenburg)

16. Organisandum   [5:04]
op 'Aspire refus' uit Codex Faenza (15e eeuw)
Piet Brummer – gittern  |  Jan Goorissen – renaissance viola da gamba  |  Paul Leenhouts – fluit
* studio-opn. NOS 18-12-'81

17. Dood...   [0:52]
Ernst van Altena wordt gezegd door Donald de Marcas
* concert opn. NOS 21-12-'74

18. Mort, j'apelle de ta rigueur   [6:26]
rondeau, anoniem, 15e eeuw; tekst Villon
Marianne Blok – zang  |  Coosje Wijzenbeek – vedel  |  Dieuwke Berkelaar – viola da gamba  |  Hans Wesseling – luit  |  Marijke Ferguson – fluit
* concert opn. NOS 21-12-'74

19. Organisandum   [3:29]
op 'Qual lege move' uit Codex Faenza (15e eeuw)
Jan Goorissen – renaissance viola da gamba  |  Paul Leenhouts – fluit
* studio-opn. NOS 18-12281 (Gerard Westerdaal)

20. J'ay grant desespoir de ma vie   [3:06]
madrigaal, J. Senleches; 'Ars Subtilior' (eind 14e eeuw)
Barbara Borden – zang  |  Jan Goorissen – gamba  |  Piet Brummer – portatief
* studio-opn. NOS 17-12-'85 (geluidsreg. K. van Koperen)

21. La harpe de melodie   [4:19]
Senleches; 'Ars Subtilior' (14e eeuw); instrumentaal
Laurens Tan – fluit  |  Miriam de Gorter – vedel  |  Jacques Schalekamp, – gittern
* concert 'Zotskap en zuivere zijde' 2-4-'94 (Evert de Cock)

22. Nel mezzo a sei paonne   [5:35]
madrigaal, G. da Florentia (Italië 14e eeuw)
Marianne Blok – zang  |  Coosje Wijzenbeek – vedel  |  Hans Wesseling – luit
* concert opn. NOS 21-12-'74

23. Paxken van minne   [2:05]
Antwerps liedboek (16e eeuw) een oud liedeken,
Donald de Marcas
* studio-opn. NOS 18-12-'81