Lambert DE SAYVE. Sacred Music
Missa Dominus regnavit · Motetten | PRIULI, GABRIELI. Canzonas & Sonata
Oltremontano | Capilla Flamenca | Wim Becu

allmusic.com
capilla.be
Et'Cetera 4022
2007






Lambert de SAYVE (1549—1614)
1. Venite exultemus a 12  [5:33]

Giovanni PRIULI (1575—1626)
2. Canzona prima a 8  [4:32]

Lambert de SAYVE
3. De profundis clamavit a 10  [4:04]

Giovanni GABRIELI (1554/7—1612)
4. Canzona primi toni a 10  [2:56]

Lambert de SAYVE
5. Et ecce terra motus a 9  [2:30]
6. Quod nova nupta a 6  [3:11]
7. O sapientia a 7  [3:02]

Giovanni PRIULI
8. Sonata prima a 8  [4:22]

Lambert de SAYVE
9. Ave stella matutina a 5  [5:15]
10. Ave Maria a 8  [2:34]

Giovanni PRIULI
11. Canzona prima a 6  [4:12]

Lambert de SAYVE
Missa Dominus regnavit a 16
12. Kyrie  [2:41]
13. Gloria  [4:41]
14. Credo  [7:19]
15. Sanctus  [1:44]
16. Agnus Dei  [3:36]

OLTREMONTANO
Wim Becu

· Wim Becu
— Bass trombone (Ewald Meinl, Geretsried 1994, after Georg Nicolaus Oller, Stockholm 1639)
— Tenor trombone (Ewald Meinl, Geretsried 1979, after Paul Hainlein, Nürnberg 1653, Kunsthistorischer Museum, Wenen)
· Adam Woolf
— Tenor trombone (Ewald Meinl, Geretsried s.d, after Anton Drewelwecz 1595, Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg)
· Manuela Bucher
— alto (Anonymus, The Netherlands / possibly Germany c. 1750)
· Marcin Lasia
— Baroque violin (Jan Pawlikowski, Krakow 2006, after Marcio Groblicz, Krakow, first half 17th century)
· Bram Peeters
— Tenor trombone (Ewald Meinl, Geretsried 2005, after Anton Drewelwecz 1595. Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg)
· Harry Ries
— Alto trombone (Heribert Glassl, Rüsselsheim 1981, after an original 17th century)
— Tenor trombone (Heribert Glassl, Rüsselsheim 1981, after an original 17th century)
· Mirella Ruigrok
— Bass dulcian (Bernhard Junghänel. 1991, after the Melchorinstruments Brussel, end 16 century)
· Doron D. Sherwin
— Cornetto (Tokyo 1999 after several originals)
— mute cornett (Henri Gohin, Boissy l'Aillerie, France 1995)
· Caroline Van Dyck
— Cornetto (Serge Delmas, Paris 2001)
· An Van Laethem
— Baroque violin (Peter Wamsley, Londen 1730)
· Kris Verhelst
— Positive organ (Johan Deblieck, Brussels 2002, positive organ with two complete 8' registers from C. Bourdon 8', principal 8' (flute 4' & flute 2'). Registration mechanics divided in bass and treble)

CAPILLA FLAMENCA
Dirk Snellings
Katelijne Van Laethem, Ursula Langmayr—soprano
Marnix De Cat—contratenor
Jan Caals, Tore Denys—tenor
Lieven Termont—baritone
Dirk Snellings—bass


Concept and direction: Wim Becu

musical supervision—Johan Favoreel
sound engineer—Michaël Nijs
executive producer—Koen Uvin
production assistant—Koenraad Blansa
Etcetera—Paul Janse
production coordination Etcetera—Shulamith Brouwer
cover & booklet design—www.romanontwerp.nl
potograph cover—Melk Abbey, Austria
potrographs booklet—Jackie Borromeo
recorded at—Jesuits Church, Heverlee (Belgium) 26-28 January 2007
pitch & tuning—A=466 Hz, meantone
in collaboration with—Early Music Artists Ltd

English liner notes

De internationale weerklank die de Franco-Vlaamse muziek op het einde van de zestiende eeuw - met Orlandus Lassus en Philippus de Monte als boegbeelden- heeft genoten, is reeds veelvuldig beschreven. Toch is na de dood van de Monte in 1603 deze muziek in het Heilig Roomse Rijk niet helemaal afgeschreven. Op het einde van de zestiende eeuw vindt een grote uitwisseling tussen het zuiden van het Roomse Rijk en Italië plaats. Polyfonisten worden naar Italië gestuurd om kennis te nemen van de nieuwe tendensen, maar blijven belangrijke posten bekleden aan het hof. De regeerperiode van keizer Matthias (1.612-1619) kondigt een kentering aan: Christoph Strauss volgt Lambert De Sayve op als kapelmeester. Bij izjn troonsbetijging in 1619 behoudt keizer Ferdinand II 19 zijn bestaande kapel en zo wordt de Venetiaan Giovanni Priuli de eerste Italiaanse kapelmeester aan het Habsburgse hof.

Over de beginjaren van het leven van Lambert De Sayve zijn weinig details bekend. Op het tweede blad van zijn Symphoniae Sacrae uit 1612 verschijnt een afbeelding van de componist met daarbij Aetatis Suae 63, waaruit historici besluiten dat De Sayve in 1549 geboren is. Waar de kapelmeester is geboren, is evenmin geweten, maar zijn naam verwijst naar de streek van Luik, meer bepaald naar de heerlijkheid Saive. Vermoedelijk heeft hij als knaap gezongen aan de Sint-Lambertuskathedraal in Luik. De Sayve zal in 1612 een kopie van zijn Symphoniae Sacrae naar het kapittel sturen.

Als jongeman komt De Sayve aan het hof van keizer Maximiliaan ll in Wenen aan. Volgens de rekeningen wordt hij er al vanaf 1564 opgeleid door zangmeester Johan Plouvier. In 1569 zendt de keizer hem naar de bekende abdij van Melk. Hij wordt er zelf als zangmeester verantwoordelijk voor de koorknapen en ontmoet de één jaar jongere Jacobus Handl (Gallus). Een jaar nadien mag De Sayve in het gevolg van prinses van Oostenrijk en naar aanleiding van haar huwelijk met Filips Il met de keizer mee naar Spanje. Wellicht heeft De Sayve in Melk het motet O Sapientia gecomponeerd. Het is een zetting van de eerste van de O-antifonen die in de zeven dagen voor Kerstmis gezongen worden voor het Magnificat.

Geleidelijk aan weet De Sayve zijn carrière aan het Habsburgse hof uit te bouwen. Nog werkzaam in Melk treedt hij vanaf 1577 ook in dienst bij aartshertog Karel II in Graz. Ook hier zijn het zijn pedagogische kwaliteiten die er voor zorgen dat De Sayve zangmeester wordt. In 1582 biedt De Sayve zijn ontslag aan in Melk en verlaat ook de kapel van de aartshertog. Toch draagt hij in dat jaar zijn Primo Libro delle canzoni nog aan Karel li op. Het is opvallend dat de eerste publicatie van De Sayve Italiaanse muziek bevat. Hoe hij kennis heeft van het Italiaans of van de Italiaanse muziek is niet bekend. Wel heeft hij de vernieuwende Venetiaanse stijl van Gabrieli en tijdgenoten geintegreerd in zijn werken.

De Symphoniae Sacrae van De Sayve bevat een aantal gelegenheidswerken. Zo is een zesstemmig wereldlijk motet voor zijn eigen tweede huwelijk opgenomen. Het motet Quad nova nupta draagt als ondertitel Tetrasticon Nupt: In secundus Hymaeneus Auctoris. Ook heel wat Mariamotetten zijn in de Symphoniae Sacrae terug te vinden. Het Ave Maria is in de versie van De Sayve verdeeld over twee koren waarbij het werkelijk hoge koor het hele werk lijkt te gaan uitvoeren. Toch neemt het lage koor over vanaf het Sancta Maria, alsof de aanroeping vanuit de diepten gebeurt. Het intieme vijfstemmige antifoon Ave Stella Matutina is een zetting van één van de vele verwijzingen naar Maria als gidsende ster.

Vanaf 1583 duikt De Sayve op in de rekeningen van aartshertog Matthias in Wenen. In 1602 laat hij een verzameling Teutsche Liedlein mit vier Stimmen uitgeven. De Sayve geeft blijk van een gedegen kennis van de Duitse taal, maar ook van de muziek van Jacob Regnart, een collega aan het Habsburgse Hof. Michael Praetorius noemt De Sayve in het eerste deel van zijn Syntagma musicum (1614-1615) "vortrefflichen Musicus". Ook door het opnieuw uitgeven van de Teutsche Liedlein in 1611 laat Praetorius zijn grote waardering voor het werk van De Sayve blijken.

In 1612 wordt aartshertog Matthias, die op dat moment al hoofd van de Habsburgse familie is, tot keizer van het Heilig Roomse Rijk gekroond. De Sayve wordt keizerlijk hofkapelmeester en draagt zijn Symphoniae Sacrae als dank op aan de nieuwe keizer. De bundel bevat niet minder dan 114 motetten van vier tot zestien stemmen en weerspiegelt zijn lange carrière aan het Habsburgse hof. In het Venite Exultemus (Ps. 94) keert het eerste vers quasi homofoon terug als refrein. De volgende verzen worden telkens door één van de vier koren gebracht, van hoog naar laag. Tenslotte is het laatste vers verdeeld over de verschillende koren. Het De profundis clamavi (Ps.129) is tienstemmig maar niet onderverdeeld in koren, De Sayve laat de samenstelling van de dialogerende groepen afhangen van de tekst. Zo begint het motet helemaal onderaan bij de onderste stemmen om de bovenste stemmen het woord Domine te laten overnemen. In het negenstemmige Et ecce terrae motus leiden de herhaalde inzetten op ecce tot het woord magnus, waarna de beide koren de fragmenten tekst aan elkaar doorgeven.

Van het hof in Graz zijn verschillende koorboeken bewaard. Ze dateren vermoedelijk van rond 1600, toen aartshertog Ferdinand Il er resideerde. Ms. 16702 bestaat uit vier boeken met missen in grote bezetting. Van De Sayve zijn meerdere missen bekend, waarvan de Missa Dominus Regnavit à 16, op basis van een eigen tienstemmig motet, de grootste bezetting heeft. De zestien stemmen zijn verdeeld over vier koren die net geen drie octaven bestrijken en volgens de toenmalige trend duidelijk wijzen op het gebruik van instrumenten. Niet alle partijen zijn van tekst voorzien en bij één partij staat zelfs genoteerd fagotto o voce forte. Enkel het derde koor lijkt op basis van de sleutels en de tekst volledig uit zangers te bestaan. De componist weet in de verschillende misdelen het oorspronkelijk materiaal goed te benutten. Ook speelt hij de verschillende koren tegen elkaar uit, of laat ze met elkaar in dialoog treden om zo op overtuigende wijze de grootste variatie te bereiken in de meerkorigheid.

Giovanni Gabrieli (1554/7-1612) is geboren en getogen Venetiaan. Vermoedelijk heeft hij zijn eerste opleiding gekregen via zijn oom Andrea Gabrieli en net zoals deze gaat hij een tijdlang bij Orlandus Lassus in München studeren. In 1584 is hij terug in Venetië en een jaar nadien wordt hij organist aan de basiliek van San Marco. De componist wordt een belangrijk pedagoog die vooral leerlingen uit het Roomse Rijk aantrekt. Gabrieli is een belangrijk componist van instrumentale muziek die wellicht ook de feesten en plechtigheden diende. De instrumentale ensembles zijn groter dan ooit tevoren en de componist weet de virtuositeit van zijn bekende musici ook in zijn muziek te verwerken. De Canzona primi toni (C 175) is een tienstemmige canzona, verdeeld over twee koren.

Giovanni Priuli (c1575-1626) is hoogst waarschijnlijk een leerling van Giovanni Gabrieli geweest. Hij wordt geboren in Venetië en werkt er samen met of als vervanger van Gabrieli. In 1614 gaat hij als kapelmeester voor aartshertog Ferdinand II in Graz aan de slag en verhuist mee naar Wenen bij diens kroning tot keizer in 1619. De aanwezigheid van een mis van Priuli in het reeds eerder genoemde Ms. 16702 is dus niet vreemd. Wellicht hebben De Sayve en Priuli elkaar gekend.

Het onderscheid tussen Canzona en Sonate is bij Priuli zeer klein geworden. Hij gebruikt minder thematisch materiaal en gaat daar vrijer mee om. In de Canzona Prima à 6 wordt het beginthema op het einde herhaald. Priuli weet veel kleurvariatie te halen uit de Canzona Prima à 8 waar na de inzet door het bovenkoor het onderste koor een deel haast in motetstijl verdergaat. Een ander kenmerk van Priuli's stijl is zijn aandacht voor kleurrijke contrasten: de Canzona Prima à 8 bijvoorbeeld zet in met het hoge koor waarna het lage koor in een quasi motetstijl verder gaat. Priuli maakt ook vaak gebruik van tempoaanduidingen zoals presto en tardo waarmee hij naar effecten zoekt. Over het algemeen sluit zijn muziek sterk aan bij de stijl van Gabrieli.

Klaas Jaap van der Meijden & Wim Becu

The international reception that Franco-Flemish music and the music of Orlandus Lassus and Philippus de Monte in particular enjoyed at the end of the 16th century has been well and often documented. This music, however, was not totally discounted in the Holy Roman Empire after de Monte's death in 1603, for a large-scale exchange took place between the southern regions of the Empire and Italy at the end of the 16th century. Polyphonists were sent to Italy to gather knowledge of new trends and, having arrived, stayed to fill important positions at the courts there. The reign of Emperor Matthias (1612-1619) announced a change: Christoph Strauss succeeded Lambert de Sayve as maestro di cappella. When Ferdinand II became Emperor in 1619 he decided to import his own musicians; the Venetian Giovanni Priuli thus became the first Italian maestro di cappella of the Hapsburg court.

Very few details have survived about the first period of Lambert De Sayve's life. A portrait of the composer is printed on the second page of his Symphoniae Sacrae (1612) with the comment aetatis suae 63, from which historians have concluded that De Sayve was born in 1549. We know even less about his place of birth, although his name seems to indicate that he was born in the region of Liege and in the manorial domain of Saive in particular. He could well have sung as a boy in St. Lambert's Cathedral in Liège; De Sayve was to send a copy of his Symphoniae Sacrae to the chapter there in 1612.

De Sayve arrived at the court of Emperor Maximilian ll in Vienna as a young man. According to the account-books he was trained by singing-master Johan Plouvier from 1564. The Emperor sent him to the renowned abbey of Melk in 1569; De Sayve was there himself responsible as singing-master for the choirboys and also came into contact with the one year younger Jacobus Handl (Gallus). One year later De Sayve was to be found in service to the Princess of Austria and travelled to Spain with the Emperor for the Princess' wedding to Philip II of Spain. De Sayve most likely composed his motet O sapientia in Melk; it is a setting of the first of the O-antiphons that replace the Magnificat in the seven days before Christmas.

De Sayve gradually extended his career at the Hapsburg court; whilst still in Melk he entered the service of the Archduke Charles II in Graz in 1577, where his pedagogical qualities once again gained him the post of singing-master. De Sayve resigned his post in Melk in 1582 and also left the archducal chapel, although he nevertheless dedicated his Primo Libro delle canzoni to Charles II that same year. It is surprising that De Sayve's first publication should have contained Italian music; we do not know how he had come to know the Italian language or Italian music, although he had clearly integrated the innovatory Venetian style of Gabrieli and his contemporaries into his works.

De Sayve's Symphoniae Sacrae contain a number of occasional pieces, of which one is a six-part secular motet written for his own second marriage: this motet Quod nova nupta is subtitled Tetrasticon Nupt: In secundus Hymaeneus Auctoris. There are also many Marian motets to be found in the Symphoniae Sacrae: De Sayve's version of the Ave Maria is divided between two choirs, of which the upper choir seems to have to perform the entire work; the lower choir takes over from the Sancta Maria, as if this invocation were truly to seem to come from the depths. The intimate five-part antiphon Ave Stella Matutina is a setting of one of the many invocations to Mary as guiding star.

De Sayve appears in the account books of Archduke Matthias in Vienna from 1583 onwards. He published a collection of Teutsche Liedlein mit vier Stimmen in 1602, herein displaying not only a thorough knowledge of the German language but also of the music of Robert [sic] Regnart, a colleague at the Hapsburg court. Michael Praetorius called De Sayve a "vortrefflichen Musicus" in the first part of his Syntagma Musicum (1614-1615). Praetorius was to renew his great admiration for De Sayve's work on the reprinting of the Teutsche Liedlein in 1611.

The Archduke Matthias, who at that time was the head of the Hapsburg family, was crowned Emperor of the Holy Roman Empire in 1612. De Sayve became the Imperial maestro di cappella and dedicated his Symphoniae Sacrae to the new Emperor in thanks. The collection contains no less than 114 motets from four to sixteen parts and reflects the composer's long career at the Hapsburg court. In the Venite Exultemus (Ps. 94) the first verse returns almost homophonically as a refrain. The following verses are given each to one of the four choirs, from high to low, whilst the final verse is divided between all four choirs. The De profundis clamavi (Ps. 129) is for ten voices but is not subdivided into choirs; De Sayve allows the composition of the various groups in dialogue to be determined by the text itself. The motet therefore begins with the lowest voices, with the upper parts taking over on the word Domine. In the nine-part Et ecce terrae motus the repeated entries on the word ecce lead to the word magnus, after which both choirs pass fragments of the text back and forth.

Several choir-books from the court in Graz have been preserved and can most likely be dated back to around 1600, when Ferdinand ll was resident there. Ms. 16702 is comprised of four books with large-scale settings of the Mass. Many masses are known to be by De Sayve's hand, of which the Missa Dominus Regnavit à 16, based on one of his own motets, has the largest deployment of singers. The sixteen voices are divided into four choirs that span just under three octaves and, according to the trend current at that time, indicate that instruments were also used. Not all of the parts are provided with a text and one of the parts is even clearly marked fagotto o voce forte. Going by the clefs used, only the third choir seems to have been made up entirely of singers. The composer makes good use of his original material in the various sections of the Mass; the various choirs are played off against each other or engage in dialogue, thus most convincingly creating the most variation possible within the polychoral technique.

Giovanni Gabrieli (1554/7-1612) was a Venetian through and through. He most probably received his initial training from his uncle Andrea Gabrieli and, like him, studied for a time with Orlandus Lassus in Munich. He returned to Venice in 1584 and became organist at St. Mark's Basilica one year later. The composer was also a renowned teacher who attracted pupils from the Holy Roman Empire in particular. Gabrieli was an important composer of instrumental music that was most probably used for high days and holidays. The instrumental ensembles that he used were larger than any used until then and he was well able to make use of the virtuosity of his players in his own works. The Canzoni Primi Toni (C 175) is a canzone in ten parts divided between two choirs.

Giovanni Priuli (c. 1575-1626) was most probably a pupil of Giovanni Gabrieli. He was born in Venice and worked there either with Gabrieli or as his replacement. He went to Graz in 1614 as maestro di cappella for Archduke Ferdinand II and went with him to Vienna for his coronation as Holy Roman Emperor in 1619. The presence of a Mass by Priuli in the above-mentioned Ms. 16702 is therefore not unusual; De Sayve and Priuli may well even have known each other. The difference between Canzona and Sonata in Priuli's works is very little. He uses less thematic material and can therefore treat it more freely. In the Canzona Prima à 6 the initial theme is repeated at the end of the piece. Priuli creates a great variation in colour within the Canzona Prima à 8, in which after the entrance of the upper choir the lower choir continues with a section almost in motet style. Priuli often also makes uses of tempo indications such as presto and tardo, clearly with specific effects in mind. His music in general is very close in style to that of Gabrieli's.

Klaas Jaap van der Meijden & Wim Becu
Translation: Peter Lockwood