dux.pl
2003
Dux 0408
luty 1997
Sala Balowa, Pałac Sapiehów, Warszawa
dux.pl
2003
Dux 0408
luty 1997
Sala Balowa, Pałac Sapiehów, Warszawa
Anonim
1 - Dobry taniec polski [1:04]
Christian Loeffelholtz, Tabulatura..., 1585
Franciszek MAFFON
2 - Fantasia – Fuga [3:30]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 26r, Köln 1603
3 - Ogn'un s'inganna [2:50]
Il primo libro di madrigali, p. 21, Venezia 1574
4 - Come viver mi posso [2:38]
Il primo libro di madrigali, p. 21, Venezia 1574
Anonim
5 - Taniec polski [2:30]
Tabulatura gdańska, fol. 20v., I połowa XVII wieku
Jakub Reys POLAK
6 - Preludium [1:28]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 10r, Köln 1603
7 - Fantasia nova [2:29]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 172v, Köln 1603
8 - Galliarda [1:29]
J. B. Bésard, Novus partus, p. 37, Augsburg 1617
9 - Volta polonica [1:19]
G. L. Fuhrmann, Testudo Gallo-Germanica, Nürnberg 1615
10 - Branle de St. Nicolas [1:51]
G. L. Fuhrmann, Testudo Gallo-Germanica, p. 141, Nürnberg, 1615
11 - Sarabande [4:11]
Tabulatura lutniowa Lorda Herberta of Cherbury, Lute Books, fol.
84r, I połowa XVII wieku
12 - Volte [1:24]
Tabulatura lutniowa Lorda Herberta of Cherbury, Lute Books, fol.
80r, I połowa XVII wieku
13 - Courante [1:48]
J. van Hove, Delitiae musicae, Utrecht, 1612
Anonim
14 - Taniec polski [2:38]
Tabulatura gdańska, fol. 29v., I połowa XVII wieku
Diomedes CATO
15 - Preludium [2:01]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 4r, Köln 1603
Wojciech DŁUGORAJ
16 - Fantasia [2:03]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 27r, Köln 1603
17 - Villanella [1:28]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 48r, Köln 1603
18 - Final [1:38]
J. B. Bésard, Thesaurus harmonicus, fol. 36r, Köln 1603
19 - Fantasia [1:55]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 518, Lipsk, ok. 1619 r.
20 - Villanella [2:04]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 518, Lipsk, ok. 1619 r.
21 - Villanella [1:37]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 517, Lipsk, ok. 1619 r.
22 - Chorea polonica [2:27]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 407, Lipsk, ok. 1619 r.
Anonim
23 - Taniec polski [2:34]
Tabulatura gdańska, fol. 25v., I połowa XVII wieku
Wojciech DŁUGORAJ
24 - Chorea polonica [1:07]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 407, Lipsk, ok. 1619 r.
25 - Volte [1:26]
Tabulatura lutniowa Długoraja, p. 340, Lipsk, ok. 1619 r.
26 - Taniec polski [3:48]
Tabulatura lutniowa Filipa Hainhofera, p. 263-264, Augsburg 1603 r.
Anonim
27 - Taniec polski [1:22]
Tabulatura gdańska, fol. 14v., I połowa XVII wieku
Valentin BAKFARK
28 - Fantasia [4:33]
Harmoniarum musicarum in usum testudinis factarum, tomus primus,
fol.1r-v, Cracow 1565
29 - Czarna krowa [3:17]
Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej, sygnatura Ms. 40598
fol.123v-124r, Kraków 1570 r.
30 - Non dite mai [1:48]
Tabulatura lutniowa Strzeszkowskiego, fol.15v-16r, Kraków 1555 r.
Anonim
31 - Tak ludzie mówią... [1:18]
Tabulatura lutniowa Strzeszkowskiego, fol. 99v, Kraków 1555 r.
Mikołaj z KRAKOWA
32 - Bona calata [2:03]
Tabulatura organowa Jana z Lublina, fol. 218, 1541 r.
Anonym
33 - Dobry taniec polski [2:08]
Tabulatura organowa Christiana Loeffelholtza 1585 r.
Marcin Zalewski
lutnia renesansowa dziesięcio-chórowa (instrument wykonal Paul
Thomson, Londyn, 1986)
(#1, 3–9, 11–14, 16–26,29, 30, 32, 33)
Michał Gondko
lutnia renesansowa siedmio-chórowa (instrument wykonal Jacek Lozak,
Warszawa 1996)
(#1–5, 9, 10, 14, 15, 23, 26–33)
By lutnia mówić umiała...
„... O, niemal
Bogami stali się dla mnie poeci.
Do ich patrona, Apollina, ileż
Oblanych łzami zanosiłem błagań,
Aby mnie przyjął do swojego chóru
I do orszaku, chociażby na ciurę.
Skinął, podbiegłem, on wyciągnął rękę
I podał lutnię. Jakże ją tuliłem,
Ćwiczyłem palce z uporem, z radością,
Dzień mi nie mijał ani noc bez lutni...”
Klemens Janicki (1516–1543) Księga żalów. Elegia VII: O sobie samym do potomności
Tak pięknie swoją miłość do sztuki wyraził
szesnastowieczny poeta, składając hold wartościom, które spowodowały,
że kulturę polską czasów zygmuntowskich zwano złotym wiekiem kultury.
Choć Kronika Gada Anonima (część I z 1112 roku) daje świadectwo
powszechnego używania lutni w Polsce już w czasie panowania Bolesława
Chrobrego, to w polskiej sztuce plastycznej zachowały się wizerunki
lutni z wczesnych lat XV wieku. Muzyków grających na lutniach
przedstawia polichromia kościoła Świętej Trójcy na zamku w Lublinie
fundacji Władysława Jagiełły z roku 1418, witraż w kościele dominikanów
w Krakowie z lat 1430–1440, tryptyk Świętej Trójcy w katedrze na Wawelu
z 1467 roku, ołtarz mariacki Wita Stwosza z lat 1477–1489. W Polsce
czasów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta lutnia ugruntowała swoją
pozycję w kulturze muzycznej i była nazywana „królową instrumentów”.
Nie przez przypadek na bogato zdobionej trumnie króla Zygmunta Augusta
z 1573 roku, znajdującej się w podziemiach katedrze wawelskiej, na
pierwszym planie przedstawiono lutnię. Po lutnię chętnie sięgali
kompozytorzy. Jej słodkie i delikatne dźwięki potrafiły dać ukojenie
królom i możnym tego świata. Poręczną niewielką lutnię łatwo było
zabrać ze sobą choćby dla umilenia letniej przechadzki po ogrodzie.
Królewskie obyczaje szybko znalazły naśladowców i rozprzestrzeniały się
szeroko po dworach możnowładców. Na lutni łatwo było wyrazić wszelkie
odcienie nastrojów, emocji i wzruszeń. Świetnie nadawała się też do
realizacji takich najnowszych zdobyczy w dziedzinie techniki
kompozytorskiej, jak wielogłosowa faktura dochodząca w twórczości
Bakfarka do sześciogłosu, oraz piękna, bogata harmonia. Szczególną
ozdobą muzyki lutniowej była błyskotliwa, często wirtuozowska
ornamentacja. Obok utworów o poważnym i medytacyjnym charakterze, na
lutni można było grać repertuar lekki, rozrywkowy. Brzmienie lutni
wyjątkowo dobrze łączy się ze śpiewem. Odrębną i dużą część repertuaru
lutniowego stanowiły tańce. Popularność polskich tańców lutniowych
sięgała daleko poza granice naszego królestwa.
Do naszych czasów dotrwały tabulatury lutniowe z XVI wieku w postaci
rękopisów bądź ich odpisy. Jedyną drukowaną w Polsce jest wydana w 1565
roku tabulatura Valentina Bakfarka. Wiele utworów polskich twórców
można znaleźć w tabulaturach spisanych lub wydrukowanych w tamtym
czasie za granicą.
Układając program niniejszego nagrania, wybrano utwory z wielu źródeł,
łącznie z tabulaturami organowymi. W przypadku dwóch pieśni Franciszka
Maffona, które zostały wydrukowane w zapisie na czterogłosowy zespół
wokalny, posłużono się szeroko stosowaną przez lutnistów metodą
intawolacji, to znaczy przeniesienia utworu z zapisu nutowego na zapis
tabulaturowy. Specyfika instrumentów wymagała zastosowania szeregu
diminucji – środka stosowanego powszechnie przez lutnistów w XVI wieku.
Intawolacji dokonano na dwie lutnie, zawiera charakterystyczne dla
ówczesnego sposobu gry elementy swobodnej interpretacji w zakresie
kształtowania formy i ornamentacji. Taki dobór środków wyrazu zbliża
obraz muzyczny nagrania do tradycji epoki renesansu. Tytułem płyty jest
incipit znanej fraszki Jana Kochanowskiego poświęconej Bakfarkowi.
Valentin Bakfark (1506–1576), lutnista i kompozytor pochodzenia
węgierskiego, wykształcony na dworze wojewody siedmiogrodzkiego Jana
Zapolyi. Od roku 1549 do 1566 był nadwornym lutnistą króla Zygmunta
Augusta, od którego otrzymał szlachectwo. Osobiście nadzorował wydanie
swojej tabulatury Harmoniarum musicarum in usum testudinis
factarum, tomus primus w Krakowie w roku 1565. Tabulatura zawiera
zbiór własnych kompozycji dedykowanych królowi. Była drukowana w
słynnej drukarni Łazarza Andrysowica. Jest to jedyna w Polsce, znana do
dziś, wydana drukiem tabulatura lutniowa. Twórczość Bakfarka odznacza
się mistrzostwem i szczególną konsekwencją w prowadzeniu polifonii od
trzy do sześciogłosowej. Jan Kochanowski we fraszce O Bekwarku
tak pisał:
„By lutnia mówić umiała,
Tak by nam w głos powiedziała:
Wszyscy inszy w dudy grajcie,
Mnie Bekwarkowi niechajcie!”
Diomedes Cato (przed 1570–po 1607), wioski
lutnista, śpiewak i kompozytor, od najmłodszych lat przebywał w Polsce,
na dworze króla Zygmunta III Wazy i u Stanisława Kostki, ekonoma
malborskiego i podskarbiego ziem pruskich. Jego bogata twórczość
obejmuje pieśni wielogłosowe, madrygał Tirsi morir volea,
preludia, fantazje, passamezza, galiardy, barrierę, favorito oraz tańce
na lutnię solo, utwory organowe i liczne intawolacje.
Wojciech Długoraj, zwany Wojtaszkiem (około 1557–po 1619),
lutnista i kompozytor, wychowywał się i wykształcił na dworze Samuela
Zborowskiego, gdzie pozostał do 1579 roku. W latach 1583–1586 był
nadwornym lutnistą króla Stefana Batorego. Byt też zakonnikiem u
bernardynów w Krakowie. Ostatnie lata życia spędził za granicą.
Pozostawił rękopiśmienną tabulaturę zwaną Tabulaturą Długoraja
spisaną systemem niemieckim, zawierającą niemal pięćset pięćdziesiąt
utworów, w tym siedem własnych kompozycji. Osiem kompozycji Długoraja
zamieścił Jean Baptiste Bésard w tabulaturze Thesaurus harmonicus,
jeden jego polski taniec znajduje się w rękopisie wydanym w Koloni w
roku 1603.
Franciszek Maffon (druga połowa XVI wieku), kompozytor, syn
mieszczanina krakowskiego Piotra Maffona, pochodzącego z Brescii. Byt
organistą w służbie króla polskiego Stefana Batorego i Zygmunta III
Wazy w latach 1579–1593. Cała znana obecnie twórczość tego kompozytora
to trzy nagrane na płycie utwory.
Mikołaj z Krakowa (pierwsza polowa XVI wieku), polski organista
i kompozytor, pochodzący z Krakowa lub tam działający, brak bliższych
szczegółów biograficznych dotyczących jego życia. Był wszechstronnym
kompozytorem, uprawiającym utwory czysto instrumentalne, muzykę
kościelną i świecką. Utwory Mikołaja z Krakowa zachowały się w Tabulaturze
Jana z Lublina i Tabulaturze z klasztoru świętego Ducha w
Krakowie. Był najstarszym znanym w Polsce z nazwiska kompozytorem
tańców.
Jakub Reys Polak (około 1540–około 1605), polski lutnista i
kompozytor. Działał głównie we Francji, gdzie przybył w roku 1574. Od
roku 1588 był lutnistą króla Francji Henryka Walezjusza a potem Henryka
IV. Ze względu na swoje pochodzenie uzyskał przydomek Polak. Był znany
i podziwiany za szczególną wirtuozerię w grze, nowatorstwo w dziedzinie
techniki instrumentalnej, głęboki i piękny dźwięk, zdolności
improwizatorskie. Jego kompozycje znalazły się aż w pięciu znanych
zbiorach wydanych drukiem w latach 1603–1617, jak również w
rękopiśmiennych tabulaturach lutniowych. Komponował fantazje, preludia,
branlesy, couranty, galiardy, volty, sarabandę oraz balet.
Marcin Zalewski