pomianowska.art.pl
folk.pl
serpent.pl
pomianowska.art.pl
folk.pl
serpent.pl
Wydany:
1997
MTJ
Zespół Polski
Maria Pomianowska
Maria Pomianowska • śpiew (#2, 4, 6, 9, 13), suka
biłgorajska, fidel płocka, cytra
Marta Stanisławska • cymbały
Małgorzata Szarlik • skrzypce żłobione
Małgorzata Śmiech • II skrzypce
Paweł Kobus • flety
Michał Kulenty • flet (#4)
Józef Czarnecki • basy
Robert Krajewski • puzon barokowy
Piotr Gliński • bębny
Śpiew zespołowy:
Ewa Wróbel
Małgorzata Słoń
Małgorzata Madejska
Anna Jakowska
Anna Jakubowska
Weronika Grozdew
Ksenia Malec (solo #12)
Ilja Kiniła
Kolędy polskie
Dzieła literacko-muzyczne o tematyce bożonarodzeniowej sięgają epoki
średniowiecza. Najstarszą polską kolędą jest utwór "Zdrów bądź królu
anjelski" z 1424 roku. Autorem był Jan Szczekna, Czech z pochodzenia,
który przybył do Krakowa w 1397 roku i tu pracował w Akademii i na
dworze królewskim. Wśród wielu średniowiecznych anonimowych twórców
innych kolęd łacińskich i polskich znaleźli się też znani autorzy. Do
nich należy Bartłomiej z Jasła (+1407), wielce zasłużony w dziele
odnowy Akademii Krakowskiej, który pozostawił po sobie cztery łacińskie
kolędy napisane jeszcze u schyłku XIV stulecia. Są to utwory:
"Buccinemus in hac die" (z akrostychem "Bartholomeus de Jassel" i z
zanotowaną melodią), "Ab eterno preconceptam", "Mirans stupet en
natura" oraz "Gaude mundi incola". Również Władysław z Gielniowa (ok.
1440-1505), znany bernardyński kaznodzieja i poeta, autor licznych
utworów łacińskich i pieśni polskich (m.in. słynnego "Żołtarza
Jezusowego"), nie pominął twórczości kolędowej. Znana jest jego kolęda
"Augustus kiedy królował" oraz łaciński utwór "Lam Puer est natus,
pueri Puero jubilate". Z okresu średniowiecza pochodzi też tekst
prezentowanej kolędy "Z Bożego Narodzenia" będącej parafrazą
łacińskiego utworu "In natali Domini". Renesans jest już okresem
bujnego rozwoju twórczości kolędowej. Znamy kilkaset ówczesnych tekstów
kolędowych, a kilkadziesiąt zachowanych jest z nutami (wśród nich znana
i śpiewana do dziś kolęda "Anioł pasterzom mówił"). Z okresu Odrodzenia
pochodzą też dalsze utrwalone na płycie utwory: "Narodził się nam
Zbawiciel", "Nabożna i święta żona", "Radujcie się w Panu",
"Kiedy król
Herod królował" i "Raduj się z tego wierny". Spośród
ówczesnych znanych
autorów kolęd możemy wymienić takich twórców, jak: Jan Kochanowski,
Marcin Laterna, Szymon Krofey, czy Sebastian Grabowiecki i inni. Do
XVII-wiecznych utworów należy zaliczyć kolędy: "Przybieżeli do
Betlejem
pasterze" (ze zbioru Symfonie anielskie, 1630), "Hej w dzień
Narodzenia" i prawdopodobnie też tkliwą kołysankę "Gdy śliczna
Panna
syna kołysała".
Wiek XVIII przynosi dużą i różnorodną twórczość o tematyce
bożonarodzeniowej. Komponowano wówczas liczne, wieloczęściowe kantaty
wokalno-instrumentalne (zwane pastorellae), różne formy muzyczne (jak
Missae, Vesperae, Motetta pastorales) oraz utwory instrumentalne o
tematyce kolędowej (Sinfonia de Nativitate, Sinfonia pastoralis). Nie
pomijano tworzenia i tradycyjnych kolęd o prostej formie zwrotkowej, a
często o pastorałkowym ludowym charakterze, jak: "Jam jest dudka
Jezusa
małego". Z końca stulecia pochodzi jedna z najpiękniejszych kolęd
świata – "Bóg się rodzi" Franciszka Karpińskiego i prawdopodobnie też
najpopularniejsza polska kolęda "Wśród nocnej ciszy". Wiek XIX
jest
okresem niezwykle bogatym w twórczość kolędową. Narodziły się wówczas
takie kolędy, jak: "Dzisiaj w Betlejem", "Gdy się Chrystus rodzi", "Do
szopy hej pasterze", "Boscy posłowie" i powstało wiele utworów
kolędowych znanych autorów. Należy tu wymienić kolędy: "Jakaż to
gwiazda" (sł. Julia Goczałkowska, mel. ks. Zygmunt Odelgiewicz),
"Mędrcy świata" (sł. Stefan Bortkiewicz, mel. ks. Zygmunt Odelgiewicz),
"Wesołą nowinę" (mel. Józef Wygrzewalski), "W górę serca i czoła" oraz
"W żłobku na sianie" (mel. Jan Kaszycki), "Mizerna cicha stajenka
licha" (sł. Teofil Lenartowicz, mel. Jan Karol Gall).
Do tego pięknego tekstu Lenartowicza (1849) napisało muzykę wielu
kompozytorów (J. Czubski, J. Kaszycki, S. Niewiadomski, W. Styś, E.
Urbanek). W XIX stuleciu przyjęło się rozróżnienie na pieśni kolędy,
śpiewane w kościołach i pastorałki śpiewane w domach. Utwory kolędowe
są niezmiernie ważne w historii muzyki polskiej. Na ich gruncie
najsilniej rozwijał się nurt rodzimej, polskiej twórczości,
najwyraźniej kształtował się tzw. styl narodowy w muzyce. Przejawiało
się to przede wszystkim w tematyce polskiej, we wprowadzaniu do
artystycznych form języka narodowego (wobec panujących języków
łacińskiego i włoskiego). Przejawem stylu narodowego było też
wprowadzanie do twórczości kolędowej rytmiki ludowej (poloneza, mazura,
oberka, krakowiaka, kujawiaka) i melodyki ludowej (dawne skale,
melodyka na rozłożonym trójdźwięku). Nie można też pominąć znaczenia
kolędy dla rozwoju języka rodzimego. Ileż w kolędach utrwalonych
zostało imion, nazw i różnych realiów staropolskich. Cenny to materiał
dla językoznawców. Kolęda polska nie była tylko religijną pieśnią
obrzędową, świąteczną, ale w pewnych ciężkich chwilach pełniła rolę
pieśni patriotycznej. Była symbolem i ostoją polskości, ducha
narodowego. Kolędy polskie – to bogata i różnorodna twórczość
literacko-muzyczna. Jest tu wielka ilość form i przedstawień twórczych.
Na gruncie kolędy spotykały się, mieszały i wymieniały autorskie
profesjonalne dzieła muzyczne za spontaniczną, anonimową a oryginalną
twórczością ludową. Jest to piękny przykład różnorodnej bogatej
jedności rodzimej polskiej kultury.
To bogactwo, wielowarstwowość, a zarazem jednolitość polskiego skarbca
kolędowego – pięknie, oryginalnie i znakomicie oddaje koncepcja
wykonawcza Marii Pomianowskiej i jej Zespołu Polskiego.
Jan Węcowski
Instrumentarium
Najważniejszą i najciekawszą część instrumentarium Zespołu Polskiego
stanowi grupa instrumentów smyczkowych. Wszystkie one zostały wykonane
na zamówienie zespołu przez artystę lutnika Andrzeja Kuczkowskiego
specjalizującego się w budowie instrumentów dawnych.
W tej grupie znajdują się unikalne rekonstrukcje Suki Biłgorajskiej i
Fideli Płockiej oraz skrzypce i basy żłobione. Każdy z instrumentów
został wyżłobiony z pojedynczych klocków drewna rozmaitych drzew
liściastych rosnących w Polsce. Obok archaicznej budowy Suka i Fidel
wyróżniają się nietypową techniką gry polegającą na tym, że struny są
skracane nie poprzez nacisk opuszkiem palca w dół, ale poprzez
odepchnięcie paznokciem w bok w taki sposób, że struna nie dotyka
części drewnianej instrumentu (pseudogryfu). Ta technika gry znana w
wielu kulturach muzycznych Azji oraz na Bałkanach zaginęła w Europie
Centralnej w XVI-XIX wieku.
Suka Biłgorajska została odtworzona na podstawie akwareli Wojciecha
Gersona z 1895 roku, natomiast Fidel Płocka jest kopią instrumentu
znalezionego przez archeologów w 1995 roku w Płocku datowanego na
XV-XVI wiek. Basy i skrzypce żłobione zostały oparte na wzorach
znajdujących się w Muzeum Instrumentów Ludowych w Szydłowcu.
Brzmienie zespołu wzbogacają tradycyjne polskie cymbały, rozmaite
ludowe bębny, fujarki, i inne instrumenty dęte.
Całości koncepcji muzycznej dopełnia śpiew, realizowany w tradycyjnej,
wiejskiej manierze wykonawczej, niestety coraz rzadziej spotykany we
wsiach Polski centralnej tzw. "biały głos".