Raga-Sangit
Muzyka z Księgi
Klasyczne Ragi Indii


IMAGE

pomianowska.art.pl




A

1 - Pahari – Bansuri solo   [1:08]

2 - Raga Śri   [11:15]
Alap, dżor (jor), dżhala (jhala)
Wilambit – tintala
Drut – tintala


3 - Raga Durga   [9:30]
Alap
Gat – dżaptala (jhaptala)



B

1 - Tabla solo   [5:46]
Kaida
Dohatti Gat
Tukra


2 - Raga Deś thumri   [5:43]
Alap Gat – addha tala

3 - Raga Darbari   [8:46]
Alap
Wilambit – tintala
Atidrut – tintala





Nagrany:
13-17 czerwca 1988
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, Warszawa


Wydany:
1989
Muza SX 2726


IMAGE



Zespół Raga-Sangit

Maria Pomianowska • sarangi
Jerzy Pomianowski • tabla, bansuri
Marek G. Sawicki • tambura
Paweł Gubała • dżaltarang (jaltarang)
Marek Styczyński • surmandala





Klasyczne Ragi Indii

Kultura muzyczna Indii jest jedną z najstarszych znanych obecnie kultur muzycznych świata. Jednocześnie niezwykle fascynujący jest fakt, źe pomimo burzliwych dziejów subkontynentu indyjskiego zachowała ona swoistą ciąglość form artystycznych oraz zasad muzyka aż do dnia dzisiejszego.

Ogromną rolę w utrzymywaniu i porządkowaniu tradycji mialy księgi traktaty opisujące aktualną dla swoich czasów teorię i praktykę muzyczną. Autorzy najsłynniejszych ksiąg o sztuce i muzyce otaczani byli ogromnym szacunkiem a ich dziela przekazywane z pokolenia na pokolenie opatrywane byly w każdym stuleciu odpowiednimi komentarzami.

Najstarsze z tych ksiąg to „Siksza” Narady, „Natja Siastra” Bharaty spisane ok, II-I w. p.n.e. oraz „Brihaddesi” Matangi z VII w. n. e. W naszym tysiącleciu powstały m. in, takie dzieła jak „Sangita Ratnakara” Sarangadevy (XIII w.), „Raga Vibhodha” Somanathy (XVII w.), „Ragatarangini” Locanakavi (XVIII w.), a wspólcześnie jednym ze żródel inspiracji wiedzy muzycznej są dzieła Pandeta V. N. Bhatkhande (1860-1936). Te a także inne nie wymienione tu księgi tworzą wspaniale podstawy na których opiera się współczesna praktyka wykonawcza klasycznej muzyki indyjskiej. Nie należy mylić tradycji muzycznej opartej na starych sanskryckich traktatach z ludową muzyką wykonywaną w różnych rejonach Indii. Zasady muzyki klasycznej są wspólnym dorobkiem doświadczeń estetycznych całego subkontynentu indyjskiego.

Podstawy na ktorych wspiera się ta wiedza muzyczna to teoria Ragi i Tali. W jednym ze starych traktatów czytamy „Randża lace iti ragah” – raga zabarwia umysł, Oznacza to, że raga jest łaką strukturą dżwięków, która „zabarwia” umysł przeżyciem estetycznym. Owo „zabarwianie” czyli sposoby i metodyka tworzenia utworu o pewnym ładunku emocjonalnym, to temat większości traktatów o muzyce oraz istota wiedzy o radze. Każda raga oparta jest na pewnej skali muzycznej, skale le mogą być 5-dźwiękowe, 6- dźwiękowe, 7- dźwiękowe, w wielu ragach dla melodii wznoszącej się użyta jest inna skala niż la melodii opadającej. Gdy dwie ragi oparte są na tej samej skali ich brzmienie różni się gdyż stosują one odmienną hierarchię dźwięków. I dlatego choć podstawowych skal jest 36, to obecnie grywanych jest ponad 200 rag, a potencjalnie można ich opracować dużo więcej.

Muzyka indyjska jest linearna, zatem to co wyznacza jej wartość estetyczną, jej piękno – to melodia i rytm. W ogromnym uproszczeniu można powiedzieć, że melodia ujęta w ramy rozwiniętej formy to Raga, a rytm zorganizowany w określoną i powtarzalną strukturę to Tala.

Solistą w klasycznym zespole indyjskim jest zawsze muzyk realizujący ragę. W oparciu o skalę, hierarchią dżwięków, charakterystyczne frazy i temat improwizuje czy raczej tworzy on kompozycję spełniającą zasady konkretnej ragi. Utwór rozpoczyna zwykle Alap, swobodny wstęp bez akompaniamentu bębnów, w którym powoli dokonuje się prezentacia materialu dżwiękowego właściwego dla danej ragi. Następnie melodia zostaje ujęta w karby cyklu rytmicznego realizowanego na instrumencie perkusyjnym. Od tego momentu rytm i melodia przenikają się wzajemnie, wzmagając napięcie pojawiającymi się raz po raz „kadencjami” rytmicznymi opartymi na zasadzie trzykrotnej repetycji charakterystycznego modułu rytmicznego, w taki sposób aby ostatnie powtórzenie kończyło się dokładnie na pierwszym uderzeniu cyklu tali.

Tala posiada swoją długość i wewnętrzny podział, ale praktyczna realizacja cyklu rytmicznego (np. na tabti) zależy od inwencji twórczej muzyka grającego na bębnach. Obecnie najczęściej używane cykle posiadają następującą długość Tintala – 16 uderzeń, Ektala – 12 uderzeń, Dżaptala – 10 uderzeń, Rupaklala – 7 uderzeń.

Przestrzeganie zasad ragi i tali jest jedną z najważniejszych cech określających przynależność do klasycznej muzyki indyjskiej.

Około 5 wieków temu w ramach klasycznej tradycji wyodrębniły się dwa style wykonawcze: styl Hindustani dominujący w północnych Indiach i styl Karnatik dominujący na Południu. Instrumentarium oraz utwory zarejestrowane na tej płycie związane są z klasyczną muzyką północnych Indii.

Jerzy Pomianowski



Raga Śri
Raga ta utrzymana w poważnym nastroju, zwykle grywana jest o zmierzchu w porze tradycyjnych wieczornych modłów. Jej melodyka odwołuje się do doświadczeń muzycznych prastarej kultury drawidyjskiej. Oparta jest na następującej skali:
dla wznoszącej się melodii – C Des Fis G H C1
i dla opadającej melodii – C1 H As G Fis E Des C

Raga Durga
Durga oznacza Nieprzystępna. Jest to imię Bogini obdarzanej szczególnym kultem w Bengalu Durga zabija demony i daje życie oraz zapewnia obfitość zbiorów, gdy jest nieprzychylna zsyła kataklizmy. Raga która opisuje jej atrybuty jest na następującej skali:
C D F G A C1
C1 A G F D C

Raga Deś thumri
Jest to bardzo popularna raga grywana zwykle póżnym wieczorem. Utrzymana w lekkim, romantycznym i swobodnym nastroju. Gdy jest śpiewana tematem pieśni są często milosne rozterki zakochanych. Thumri to nazwa stylu, który preferuje swobodniejszą tematykę i formę, a utwory wykonywane w tym stylu są bardzo śpiewne i melodyjne.
Oto skala tej ragi:
C D F G H C1
D1 B A G A F E D E C

Raga Darbari
Darban to melodyjna raga nocna. Utrzymana jest w łagodnym, nieco melancholijnym nastroju. Jej nazwa pochodzi od słowa darbar, które oznacza uroczyste obrady lub biesiadę na dworach wladców i wielmożów indyjskich. Całonocne koncerty byly nieodłącznym elementem takich spotkań. Oto skala na której zbudowana jest ta raga:
C D Es F G As B C1
C1 B As B G F Es F D C



Sarangi – charakterystyczny dla północnych Indii instrument smyczkowy. Posiada 40 strun, 3 główne jelitowe i 37 rezonujących z metalu. Instrument wykonany jest z drewna a komorę rezonansową pokrywa skórzana membrana.
Swoje specyficzne brzmienie, zawdzięcza sarangi m. in, archaicznej technice skracania strun. Polega ona na tym, że struna nie jest przyciskana do podstrunnicy opuszkiem palca (jak np. na wiolonczeli), lecz odpychana zewnętrzną powierzchnią paznokcia w bok. Prawdopodobnie właśnie ta nietypowa technika grania sprawia, że zaledwie kilku Europejczyków potrafi grać na tym instrumencie. Nazwę sarangi niektórzy lączą ze siewem „sourangi” co oznacza sto kolorów. Śpiewność sarangi pozwala bowiem tworzyć melodie o stu rozmaitych nastrojach i barwach.

Tabla – jest obecnie najpopularniejszym instrumentem perkusyjnym w Indiach i obok sitaru najlepiej znanym indyjskim instrumentem na świecie. Sklada się z dwóch bębnów: mniejszego o nazwie dajan wykonanego z drewna i większego wykonanego z metalu (miedż, mosiądz) o nazwie bajan. Dajan jest strojony zwykle do toniki utworu, a bajan o kwartę lub oktawę niżej.
Na tabli gra się wyłącznie palcami uzyskując różne dżwięki zależnie od miejsca uderzenia i sposobu tlumienia membrany. Rytmy na tablę zapisuje się systemem sylab z których każda oznacza inne brzmienie i rodzaj uderzenia. Podstawowe dźwięki są zapisywane następującymi sylabami: TA, TIN, TE, TUN, THE, KE, GE, KAT, TET, RAN, DHA, DHIN, DHUN, DI, DHE, DHET.

Dżaltarang (Jaltarang) – to dość rzadki indyjski instrument perkusyjny pochodzący prawdopodobnie z Chin. Sklada się z 15-17 miseczek porcelanowych, które napełnione pewną ilością wody są strojone odpowiednio do skali utworu. Technika grania polega na uderzaniu w krawędzie miseczek cienkimi bambusowymi pałeczkami.

Bansuri – indyjski flet poprzeczny, wykonany jest z trzciny lub bambusa. Posiada ok. 40-50 cm długości oraz siedem otworów.
Jest to z pewnością jeden z najstarszych instrumentów świata. W Indiach przetrwal przez tysiąclecia w niezmienionej postaci. Dla wyznawców hinduizmu flet ma silne konotacje religijne, jest to bowiem instrument, który upodobal sobie Bóg Kriszna.

Surmandala – indyjska cytra o 30-40 strunach, instrument wyłącznie akompaniujący. Strojony jest zawsze do skali ragi wykonywanej przez solistę. Towarzyszy zwykle śpiewakom, lub wspomaga brzmienie sarangi, fletu itp., Surmandala najczęściej stosowana jest w utworach utrzymanych w stylu thumri.

Tambura – to instrument obecny w każdym indyjskim zespole. Jest to bezprogowa lutnia o 4-6 strunach, wykonana z drewna i tykwy, zwykle bogato zdobiona i inkrustowana. Pełni funkcję burdonu.

Zadaniem tambury jest podkreślenie toniki oraz kwinty, interwałów niezmiennych i świętych w muzyce indyjskiej. W ten sposób obecność tambury w zespole symbolizuje staly, wieczny porządek wszechświata.